της Κατερίνας Λυμπεροπούλου
Το ξέρετε ότι η ελληνική γλώσσα έχει περίπου 100.000 λέξεις και 300.000 σημασίες; Ενας μέσος έλληνας ξέρει κάποιες χιλιάδες λέξεις – πάντα, όμως, μέσα από σύνολα.
«Συγχωρεί» τα Greenglish; Δέχετε τη λέξη Googlάρω; Πως προσφωνούν ο ένας τον άλλο οι Πανεπιστημιακοί όταν θέλουν να αστειευτούν; Και ποια είναι η ελληνική λέξη με τα περισσότερα σύνθετα και παράγωγα – και συγκεκριμένα 1.530 λέξεις; Ο καθηγητής Γλωσσολογίας και πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Μπαμπινιώτης, βρέθηκε στο στούντιο του ΤheTOC με αφορμή το νέο του Λεξικό, το «9ο παιδί μου», όπως ο ίδιος λέει, το Λεξικό Παραγώγων και Συνθέτων της Νέας Ελληνικής (κυκλοφορεί από το Κέντρο Λεξικολογίας). Δεν μίλησε μόνο ειδικά για το νέο Λεξικό αλλά γενικά για την ελληνική γλώσσα, τα λάθη, τις παραλείψεις, τη γλώσσα του Διαδικτύου αλλά και την προσωπική του στάση: Αλήθεια, πως διορθώνει τα τρία εγγόνια του όταν δεν μιλούν σωστά;
– Κύριε Μπαμπινιώτη, η σωστή προσφώνηση είναι κύριε Καθηγητά ή κύριε Καθηγητή;
«Κύριε Καθηγητά. Μερικές λέξεις στην κλητική τους έχουν κρατήσει τον παλιό τύπο. Θα πούμε κύριε Καθηγητά, κύριε Διοικητά. Εμείς οι καθηγητές μερικές φορές όταν κοροϊδευόμαστε μεταξύ μας λέμε “Τι λέτε κύριε Καθηγητή” σατιρίζοντας αυτή την Κλητική. Αυτά είναι υπολείμματα από τη λόγια παράδοση. Και σεβαστά».
– Είμαστε εδώ για να μιλήσουμε για το 9ο «παιδί» σας – και τελευταίο Λεξικό που θα γράψετε;
«Είμαι πολύτεκνος. Ναί, δεν θέλω να κάνω άλλο παιδί γιατί μ’ αυτά τα 9 παιδιά που είναι τα 9 παρατηρητήρια της ελληνικής γλώσσας έχω κλείσει τον κύκλο μελέτης και ανάδειξης των λέξεων της ελληνικής γλώσσας. Δηλαδή όταν μιλάμε για λέξεις τι μας ενδιαφέρει; Τα ερμηνεύματα. Το μεγάλο και το μικρό Λεξικό που έχω συγγράψει είναι πάνω σ’ αυτό. Και το Λεξικό για το σχολείο και το γραφείο. Επίσης με τη σημασία των λέξεων ασχολείται το Λεξικό των συνωνύμων και των αντιθέτων: Πως αλλιώς μπορούμε να πούμε μια λέξη. Μετά θέλεις να μάθεις από που προέρχεται η λέξη, την ετυμολογία, γι’ αυτό και κυκλοφόρησε το ετυμολογικό Λεξικό αλλά και πως (και γιατί) γράφεται έτσι η λέξη: Εδώ χρειάζεται ένα ορθογραφικό Λεξικό. Στη συνέχεια, καθώς θέλουμε να προβάλλουμε, να πούμε κάτι πιο εξειδικευμένα αναζητούμε την κατάλληλη λέξη: Κι εδώ χρησιμοποιούμε το Λεξικό των απαιτητικών λέξεων. Και μετά το Λεξικό των δυσκολιών και των λαθών. Κι αυτό είναι το 9ο Λεξικό των Παραγώγων και Συνθέτων. Ξεκινώντας από το χαίρω, έχω το “παιδί” του που είναι το χάρη, το “εγγόνι” του που είναι το χαρίζω, το “δισέγγονο” το χάρισμα και το “τρισέγγονο’ το χαρισματικός».
– Είναι η πρώτη επιστημονική έκδοση Λεξικού παραγώγων και συνθέτων;
«Αναλυμένα και σχολιασμένα, μ’ αυτόν τον τρόπο, ναι. Με την εγκυρότητα που θέλω να πιστεύω ότι έχουν όλα τα λεξικά μου και με την πάρα πολύ δουλειά. Αυτά ξέρετε δεν βγαίνουν έτσι».
– Πόσο χρόνο προετοιμασίας σας πήρε;
«Επειδή έχουμε Τράπεζες λεξιλογικού υλικού στο Κέντρο Λεξικολογίας και δεύτερον έχουμε τις δυνατότητες που μας δίνει η σύγχρονη τεχνολογία, μας πήρε περίπου 2,5 χρόνια για να ετοιμαστεί. Αλλά πάντοτε σημασία έχει πως παρουσιάζει κανείς τη δουλειά του. Βλέπετε τις μπλε σελίδες στο Λεξικό; Δίνω με διαγράμματα και μ’ έναν εποπτικό τρόπο την παραγωγή των λέξεων… Δεν ξέρουμε ποτέ μεμονωμένες λέξεις. Αυτό που ξέρουμε είναι μια ομάδα, ένα σύνολο λέξεων».
– Με τι κριτήρια επιλέχτηκαν τα λήμματα του λεξικού και πείτε μας μια περίπτωση που εντυπωσιάζει.
«Θα πω το ‘λέγω” και το “λόγος”. Οπως επισημαίνω στις στατιστικές πληροφορίες που διαθέτει το Λεξικό, σε σύνθετα και σε παράγωγα έχει 1.530 λέξεις. Κι έτσι αν ο δάσκαλος πει σήμερα στο μαθητή να του βρει λέξεις που ξεκινάνε από το “λόγο” ή που έχουν ως δεύτερο συνθετικό το “λόγος”, αυτό είναι το εργαλείο του. Και για τον μαθητή και για το δάσκαλο όταν διδάσκει».
– Εχετε πει ότι ο γλωσσολόγος δεν πρέπει να είναι έτοιμος να κουνήσει το δάχτυλό του σ’ όσους κάνουν λάθη. Εχετε και τρία εγγόνια. Οταν κάνουν λάθη, τι κάνετε;
«Με έμμεσο τρόπο χωρίς να τα μαλώνω, λέω το σωστό για να το ακούσουν χωρίς να σχολιάζω ότι “αυτό που κάνεις είναι λάθος, πρόσεχε”. Αφού είσαι γλωσσολόγος πρέπει να συγχωρήσεις – δηλαδή να βρεθείς στον ίδιο χώρο.
– «Συγχωρείτε» τα Greenglish, την τηλεγραφική γλώσσα των νέων στο Διαδίκτυο (μια λέξη που είστε νονός). Κρούετε τον κώδωνα του κινδύνου για την ελληνική γλώσσα;
«Ναι, όπου χρειάζεται λέω τα πράγματα με παρρησία γιατί πρέπει να λεχθούν από έναν άνθρωπο που έχει ένα πάθος με τη γλώσσα. Τι σημαίνει ο όρος Greeklish για παράδειγμα; ΄Οτι χρησιμοποιείς λατινικούς χαρακτήρες για να δηλώσεις τις λέξεις. Τι χάνει αυτός που χρησιμοποιεί τα Greenglish; Χάνει την εικόνα της λέξης, δηλαδή υπάρχει μια αποστασιοποίηση – αποξένωση από την εικόνα της λέξης. Τι σημαίνει εικόνα; Η ορθογραφία που έχει, η μορφή της που, όμως, έχει σχέση με πολλές άλλες λέξεις ομόριζες κι έχει σχέση με τη βασική της σημασία. Ολα αυτά τα χάνεις με τα Greenglish. Δεν είναι προς θάνατον να χρησιμοποιεί κανείς Greekliish αλλά θα πρέπει να ξέρει ότι θα χάσει μ’ αυτόν τον τρόπο την ορθογραφία και τη σημασία της λέξης».
– Eδώ σ’ αυτό το στούντιο είχατε πει ότι θα σκεφτείτε αν μπορούμε να αποδώσουμε στα ελληνικά τον όρο Googlάρω.
«Το Googlάρω – επειδή συνδέεται με το Google είναι κάτι που δεν το αλλάζεις εύκολα. Το google είναι φίρμα, δεν με πειράζει να το πεις έτσι. Δεν χάλασε ο κόσμος να πει ο νέος Googλάρω, που σημαίνει θα αναζητήσω, θα ψάξω. Δεν θα τον διορθώσω διότι αυτό το ύφος της διόρθωσης γεννά μια απόσταση από τον συνομιλητή σου. Κι αυτό είναι το χειρότερο πράγμα που μπορεί να συμβεί. Τελικά κυρία Λυμπεροπούλου, τι είναι η γλώσσα; Η γλώσσα είναι η συνάντηση του ανθρώπου με άνθρωπο…. Λέμε ότι ένα παιδί ξέρει 100 λέξεις. Αυτό είναι λάθος. Αυτό θα συμβεί μόνο αν έχει νοητική στέρηση. ΄Ολοι μας ξέρουμε κάποιες χιλιάδες από λέξεις διότι οι λέξεις είναι ομάδες από σύνολα κι έτσι τις μαθαίνουμε, τις θυμόμαστε και τις ανακαλούμε. Αν ήταν μεμονωμένες, σκόρπιες, δεν θα θυμόμασταν τίποτα».
– Λέτε ότι η ελληνική γλώσσα έχει περίπου 300.000 σημασίες;
«Ναι, και να μείνουμε σ’ αυτό. Δεν μιλώ για αριθμό λέξεων. Η ελληνική γλώσσα έχει περίπου 100.000 λέξεις. Αν υπολογίσουμε ένα μέσο όρο τριών σημασιών σε κάθε λέξη, προκύπτουν 300.000 σημασίες. Μα μπορώ να τις μάθω όλες; Σε όλη μας τη ζωή, από την ώρα που γεννιόμαστε μέχρι την ώρα που φεύγουμε μαθαίνουμε. Και λέξεις και φράσεις – πρόκειται για έναν αγώνα να κατακτήσουμε την έκφραση της λέξης, να κατακτήσουμε τις έννοιες. Γλώσσα είναι η νόησή μας και με τη νόησή μας πλησιάζουμε τον κόσμο».
– Είμαστε εμείς η γλώσσα μας; Και τι σημασία είχε για την ταυτότητά μας και την ιστορική μας συνέχεια;
«Η γλώσσα δεν είναι ένα απλό εργαλείο. Η εργαλειακή αντίληψη της γλώσσας είναι μια στρεβλωτική και μειωτική αντίληψη. Η γλώσσα είναι ο πολιτισμός, η ιστορία, η ταυτότητά μας. Οταν μιλάω για Δημοκρατία δεν καταλαβαίνω τι σημαίνει; Το Κράτος να ανήκει στον Δήμο; Ολα αυτά τι είναι ; Η ιστορία μου. Και τι είναι η λέξη ιστορία; Ιστωρ, αυτός που βλέπει τα γεγονότα και στη συνέχεια τα αφηγείται. Η ιστορία των λέξεων είναι η προέλευση της γλώσσας μου, ο πολιτισμός μου, η σκέψη μου και τελικά η ταυτότητά μου».
http://www.thetoc.gr
