Ο Τζερόνιμο γεννήθηκε στο Bedonkohe του Μεξικό και βαπτίστηκε Goyathlay ή Goyaałé που σημαίνει «αυτός που χασμουριέται». Αυτός και τα 7 αδέλφια του, τρία αγόρια και τέσσερα κορίτσια, μορφώθηκαν από τους γονείς τους κατά την παράδοση της φυλής. Παντρεύτηκε σε νεαρή ηλικία με μία κοπέλα, επίσης από την ίδια φυλή, και απέκτησαν τρία παιδιά. Στις 5 Μαρτίου 1851 κι ενώ οι άνδρες βρίσκονταν στην πόλη για διαπραγματεύσεις ένα μεξικανικό απόσπασμα 400 ανδρών επιτέθηκε στην περιοχή των Απάτσι σκοτώνοντας τις γυναίκες και τα παιδιά, μεταξύ των οποίων τη μητέρα, τη σύζυγο και τα παιδιά του Τζερόνιμο.
Όπως αναμενόταν ο αρχηγός της φυλής και σπουδαίος ηγέτης των Απάτσι, ο Μάνγκας Κολοράντας, έστειλε απόσπασμα για αντίποινα. Ήταν τότε που οι Μεξικανοί ονόμασαν τον Goyathlay «Τζερόνιμο» επειδή επιτιθόταν με το μαχαίρι του κατά των στρατιωτών αψηφώντας το χαλάζι από τις σφαίρες που του έριχναν σε συνδυασμό με την επίκλησή τους στον Άγιο Τζερόμ. Μετά τη σφαγή της οικογένειάς του, ο Τζερόνιμο παντρεύτηκε ξανά και απέκτησε ένα παιδί ενώ ακολούθησαν και δύο ακόμη σύζυγοι. Ορισμένες από αυτές, όπως η δεύτερη, είχαν αιχμαλωτισθεί με σκοπό την παράδοση της ομάδας του και του ίδιου. Η τελευταία πάντως σύζυγός του λεγόταν Azul.
Οι πρώτες αντιδράσεις των Απάτσι στην καταπάτηση των εδαφών τους από τους Μεξικανούς που εκδηλώθηκαν με επιδρομές διαπιστώνονται στα τέλη του 17ου αιώνα. Αποτέλεσμα αυτών ήταν το 1835 να καθιερωθεί και αμοιβή για όσους επιδείκνυαν σκαλπ Απάτσι γεγονός που προκάλεσε νέο κύκλο αντίποινων από τους αυτόχθονες. Έτσι και όσο πύκνωναν οι επιθέσεις των Απάτσι τόσο πιο ανασφαλής γινόταν η περιοχή.
Μέσα σε αυτό το πολεμικό κλίμα ο Τζερόνιμο ενώ δεν υπήρξε ποτέ αρχηγός της φυλής στην πραγματικότητα έπαιξε το ρόλο του στρατιωτικού ηγέτη. Ήταν ένας γνήσιος Απάτσι «Τσιρικάουα» πράγμα που σήμαινε ότι είχε εξαιρετικές ικανότητες όπως να μην αφήνει ίχνη, να είναι άτρωτος σε πυροβολισμούς έως και να επικοινωνεί τηλεπαθητικά. Πράγματι ο Τζερόνιμο είχε επιζήσει πολλές φορές μετά από βαριά τραύματα ενώ οι μαρτυρίες όσων συνιστούσαν την ομάδα του συνηγορούν σε ένα άτομο με εξαιρετικές πνευματικές και σωματικές ικανότητες. Άλλωστε αυτός ήταν ο λόγος που τον ακολούθησαν. Σημειώνεται ότι η ομάδα του Τζερόνιμο οργανώθηκε με τη θέληση των ίδιων των μελών και όχι υποχρεωτικά στο όνομα της φυλής. Και ήταν τόσος ο σεβασμός και η εκτίμηση που είχαν στο πρόσωπό του, ώστε σύντομα τον εξύψωσαν στο επίπεδο ενός μικρού θεού.
Κατά τη διάρκεια της πολεμικής του καριέρας ο Τζερόνιμο χτυπούσε σταθερά σε διάφορες επαρχιακές πόλεις του Μεξικό αλλά και των ΗΠΑ (Ν. Μεξικό, Δ. Τέξας, Αριζόνα). Αν και αριθμητικά λιγότεροι οι Απάτσι, και ειδικότερα η ομάδα του Τζερόνιμο, έγιναν διάσημοι για τη δράση τους και την τόλμη τους. Αναφέρονται πολλές μάχες και αποδράσεις μεταξύ των ετών 1858 και 1886 αλλά εκείνη που πήρε διαστάσεις μύθου έλαβε χώρα στο βουνό Ρομπλέντο νοτιοδυτικά του Νέου Μεξικό. Ο μύθος αναφέρει ότι ο Τζερόνιμο και η ομάδα του είχαν κρυφτεί σε μια σπηλιά έξω από το μοναδικό άνοιγμα της οποίας είχαν στήσει καρτέρι οι αμερικανοί στρατιώτες αλλά οι Απάτσι ποτέ δεν βγήκαν ούτε συνελήφθηκαν. Λίγο αργότερα ο Τζερόνιμο με τους άνδρες του θεάθηκαν σε κοντινή περιοχή ενώ το δεύτερο άνοιγμα της σπηλιάς Τζερόνιμο, όπως ονομάστηκε, δεν έχει ακόμη βρεθεί.
Αναφέρεται επίσης ότι στο τέλος της στρατιωτικής του σταδιοδρομίας ηγήθηκε ενός αποσπάσματος από 36 άνδρες, γυναίκες και παιδιά οι οποίοι καταδιώκονταν από 5.000 αμερικανούς στρατιώτες και πολλές μονάδες του μεξικανικού στρατού καταφέρνοντας να ξεφύγει. Αυτό αποτέλεσε μια από τις τελευταίες δράσεις των Απάτσι για την ανεξαρτησία τους. Οι ιστορίες σχετικά με την παράδοση ή τη σύλληψη του Τζερόνιμο, τον Σεπτέμβριο του 1886, ο οποίος καταζητείτο από τους Αμερικανούς ζωντανός ή νεκρός, ποικίλλουν.
Το 1905 διαμένοντας πια στο Φορτ Στιλ της Οκλαχόμα, έχοντας του απαγορεύσει την επιστροφή στα πάτρια εδάφη, η φήμη του Τζερόνιμο είχε πάρει παγκόσμιες διαστάσεις. Οι ετήσιες εκθέσεις προσωπικοτήτων περιλάμβαναν και τον πολεμιστή των Απάτσι ενώ είχε προσκληθεί και από τον πρόεδρο Θεόδωρο Ρούσβελτ στην τελετή ορκωμοσίας του. Λίγο αργότερα ο Τζερόνιμο αιτήθηκε την άδεια για την έκδοση του βιβλίου του το οποίο επιμελήθηκε ο Μπάρετ. Όταν κλήθηκε σε συνέντευξη για να διαπιστωθεί τι ακριβώς θα εξέδιδε αρνήθηκε να τροποποιήσει το περιεχόμενο αλλά και να απαντήσει στις ερωτήσεις.
Στην αυτοβιογραφία του, όπως τελικά εκδόθηκε, μεταξύ πολλών άλλων ο Τζερόνιμο αναφέρεται στο ζήτημα της μετά θάνατον ζωής και πώς την αντιλαμβανόταν, αποδεχόμενος ότι πίστευε σε αυτήν, χωρίς ωστόσο κανείς να έχει διαπιστώσει την αλήθεια. Ως εκ τούτου αδυνατούσε να γνωρίζει αν η αιώνια ζωή θα ήταν καλύτερη από την σύντομη και επίγεια. Αργότερα ασπάστηκε τον Χριστιανισμό, δηλώνοντας πως έμαθε για τη διδασκαλία του «λευκού ανθρώπου» ως κρατούμενος σε διάφορες φυλακές και ασπάστηκε τις αρχές της θεωρώντας ότι με τον τρόπο αυτό βελτιώθηκε ο χαρακτήρας του. Ενώ για αρκετά χρόνια δούλεψε για την Χριστιανική Εκκλησία τελικά απορρίφθηκε από αυτήν επειδή του άρεσε ο.. τζόγος. Λίγο πριν πεθάνει φάνηκε να επιστρέφει στην θρησκεία της φυλής του.
Ο θρυλικός Απάτσι πέθανε από πνευμονία στις 17 Φεβρουαρίου 1909 στην Οκλαχόμα και τάφηκε στο νεκροταφείο των Απάτσι Αιχμαλώτων Πολέμου. Το 1918 ο τάφος του συλήθηκε και αφαιρέθηκαν από εκεί το κρανίο του, ορισμένα οστά όπως και ένα ασημένιο αντικείμενο. Η ληστεία καταλογίζεται σε τρία μέλη της μυστικής οργάνωσης του Πανεπιστημίου Γέιλ με τίτλο «Κρανίο και Οστά», οι οποίοι βρέθηκαν στην περιοχή ως εθελοντές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ένας εκ των τριών, αν η ιστορία αληθεύει, ήταν ο Πρέσκοτ Μπους πατέρας και παππούς των επόμενων Προέδρων των ΗΠΑ. Σύμφωνα με τους σχετικούς ισχυρισμούς τα λείψανα του Τζερόνιμο χρησιμοποιούνται στις μυστικές τελετές της οργάνωσης οι οποίες ξεκινούν φιλώντας το κρανίο του ενώ πρόσφατες πηγές αναφέρουν ότι τα λείψανα του «Τζερόνιμο του Τρομερού» βρίσκονται τώρα στον «εσωτερικό» τάφο εννοώντας το Γέιλ. Η κλοπή αυτή παρακίνησε τους εναπομείναντες Απάτσι να πιέσουν τους Προέδρους Μπους για την επιστροφή των λειψάνων του ήρωά τους κάτι που δεν έχει γίνει μια και κανείς δεν παραδέχεται την παραπάνω ιστορία.
Τέλος, είναι γνωστό σε όλους μας ότι ο Τζερόνιμο και η δράση του αποτελώντας ένα από τα αγαπημένα θέματα του Χόλιγουντ, όπως και κάθε τι πολεμικό άλλωστε, έχει μεταφερθεί πολλές φορές στον κινηματογράφο αγνοώντας μάλιστα κάποιες φορές ότι ζούσε ειρηνικά όταν οι άνθρωποι άρχισαν να μιλούν άσχημα για εκείνον.
Πηγές και προτάσεις-Η βιογραφία του Τζερόνιμο στην Αγγλική, Wikipedia-Από τα απομνημονεύματα του Τζερόνιμο, Athens Indymedia-Σοφά λόγια του Τζερόνιμο, indians.gr
cretablog.gr