Το γνέσιμο, μαζί με την ύφανση είναι οι σημαντικότερες και πιο μακροχρόνιες φάσεις της νηματοποιίας και της υφαντουργίας, κύριο μετασχηματιστικό στάδιο της πορείας από τις ίνες προς το ύφασμα. Η νύσις είναι η περιστροφική κίνηση με την οποία οι ίνες αποκτούν συνοχή και στερεότητα και γίνονται κλωστή. Ουσιαστικά πρόκειται για τρεις διαδοχικές ενέργειες:
το τράβηγμα, αργό και ομοιόμορφο, του μαλλιού από την τουλούπα, τόσων ινών όσες χρειάζεται για να μην κοπεί η κλωστή που σχηματίζεται σιγά σιγά από το περιστρεφόμενο αδράχτι
την περιστροφή του αδραχτιού με τα δάχτυλα
και το τύλιγμα της έτοιμης κλωστής στο ίδιο το αδράχτι όταν το μήκος γίνει αρκετό και δυσκολεύει τις κινήσεις της γνέστρας.
Είναι δηλαδή η περιστροφική κίνηση που συνέχει και σταθεροποιεί τις μεμονωμένες ίνες.
Ο πιο απλός τρόπος γνεσίματος είναι χωρίς εργαλείο, με ένα απλό στρίψιμο των ινών στις παλάμες ή στα δάχτυλα των χεριών ή μεταξύ της παλάμης και ενός άλλου μέρους του σώματος, γεγονός που αφήνει ελεύθερο το ένα χέρι για το τράβηγμα των ινών (εικ. 42, 44, 46). Ο τρόπος αυτός είναι αργός και εμπεριέχει τον κίνδυνο ότι η κλωστή μπορεί να ξεστρίψει και να μπερδευτεί, εφόσον δεν έχει ένα σταθερό σημείο στο οποίο να τυλίγεται και να επιμηκύνεται. Ο τρόπος αυτός ήταν γνωστός στην αρχαία Ελλάδα και η γυναίκα που προέβαινε σ’ αυτή τη διαδικασία ονομαζόταν χερνήτις. Αυτή η μέθοδος λειτουργούσε και ως πρώτο στάδιο πριν από το κανονικό γνέσιμο ή για την παραγωγή του υφαδιού το οποίο δεν χρειαζόταν να είναι τόσο γερό, όσο το στημόνι. Για την εργασία αυτή χρησιμοποιούνταν ένα πήλινο σκεύος που ονομαζόταν επίνητρο ή όνος, το οποίο τοποθετούνταν επάνω στο γόνατο της γνέστρας για να το προστατεύει μαζί με το μηρό, όταν χρησιμοποιούσε το μηρό της ως αντιστήριγμα για το στρίψιμο της πρώτης χοντροστριμμένης κλωστής.
Η χρήση του αδραχτιού έχει άγνωστες απαρχές, ενώ βασίζεται στη θεμελιακή γνώση ότι μια κλωστή μπορεί να στρίβεται και να ξεστρίβεται, εφόσον δεθεί σε βάρος που περιστρέφεται. Κύρια λειτουργία του αδραχτιού είναι να περιστρέφεται με κύρια περιστροφική δύναμη τη φορά που δίνουν τα ανθρώπινα δάχτυλα. Η γνέστρα μπορεί να είναι καθιστή ή και όρθια, δίνοντας φόρα στο αδράχτι ώστε η κλωστή που σιγά σιγά σχηματίζεται να τυλίγεται όσο το δυνατόν πιο εύκολα και γρήγορα γύρω από το στέλεχος, ώστε να μη διακόπτεται ο ρυθμός της γνέστρας. Γι’ αυτό συνήθως οι γνέστρες στέκονται κάπου ψηλά όταν γνέθουν. Οι τρεις λοιπόν βασικές λειτουργίες του αδραχτιού είναι το τράβηγμα λίγων λίγων ινών από την τουλούπα, το στρίψιμο και το τύλιγμα της έτοιμης κλωστής στο στέλεχος του αδραχτιού. Ένα δεύτερο βασικό εργαλείο του γνεσίματος είναι η ηλακάτη, η ρόκα δηλαδή, το διχαλωτό ξύλο το οποίο αποτελεί τη βάση επάνω στην οποία στηρίζονταν τα ξασμένα μαλλιά, η τουλούπα.
Η τέχνη του γνεσίματος έγκειτο στο να κλωστεί ομοιόμορφο νήμα, λεπτό και γερό, πράγμα που έπρεπε να γίνει με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ταχύτητα. Οι τρόποι μπορούσαν να παραλλάσσονται ανάλογα με το πώς δινόταν η ώθηση στο αδράχτι, είτε μέσω του αντίχειρα και των άλλων δαχτύλων, είτε στη χούφτα του δεξιού χεριού, είτε με γρήγορο στρίψιμο στο μηρό ή ακόμη γυρίζοντάς το σαν σβούρα στο έδαφος ή στη βάση κάποιου αγγείου. Το αδράχτι έτσι στριφογύριζε κρεμασμένο από την ίδια την κλωστή που σιγά σιγά σχηματιζόταν.
Ο τρόπος γνεσίματος, αλλά και οι χρησιμοποιούμενες ίνες διαφοροποιούνταν ανάλογα με το εάν το νήμα θα χρησιμοποιούνταν για υφάδι ή για στημόνι, καθώς το στημόνι θα έπρεπε να είναι ανθεκτικότερο, άρα με προσεκτικότερο γνέσιμο, πιο καλά στριμμένη κλωστή, ίνες μακρύτερες και καλύτερης ποιότητας.
Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία
