Η Δυτική Στερεά Ελλάδα, στην οποία ανήκει η Βόνιτσα, ήταν στην αρχαιότητα η χώρα δύο μεγάλων φυλών, των Αιτωλών και των Ακαρνάνων. Η Ακαρνανία, περιλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της δυτικής ακτής της Στερεάς Ελλάδας, ενώ ανατολικά ορίζεται από τον μεγάλο ποταμό Αχελώο.
Στο βόρειο τμήμα της Ακαρνανίας βρίσκεται ο Αμβρακικός κόλπος. Εκεί το 630 π.Χ. οι Κορίνθιοι ίδρυσαν μια νέα αποικία το Ανακτόριο. Ο ιστορικός Στράβων λέει, ότι ήταν πόλη σπουδαία και πολυάνθρωπη. Το Ανακτόριο έγινε πολιτιστικό και εμπορικό κέντρο της Ακαρνανίας. Από το 27 π.Χ., στο Άκτιο, που αποτελούσε επαρχία του Ανακτορίου, διεξάγονταν αγώνες, τα ονομαζόμενα “Άκτια”, προς τιμήν του Άκτιου Απόλλωνα. Τα “Άκτια” διοργανώνονταν κάθε τρία χρόνια κι έπαιρναν μέρος αθλητές από όλη την Ακαρνανία. Το Ανακτόριο παρέμεινε υπό τον έλεγχο των Κορινθίων επί δύο περίπου αιώνες.
Σήμερα σώζονται κάποια ερείπια της αρχαίας πόλης του Ανακτορίου. Τα ερείπια της ακρόπολης, ο ναύσταθμος και το νεκροταφείο. Επίσης στην περιοχή έχουν εντοπισθεί βυθισμένα τμήματα του αρχαίου Ανακτορίου. Τα κτίσματα που βρίσκονται στα παράλια ή στο βυθό φαίνεται να σώζονται σε καλή κατάσταση. Ξεχωρίζουν οχυρωματικά τείχη και πύργοι, ένας λιμενοβραχίονας, αποβάθρες και άλλα βυθισμένα κτίρια. Σπουδαία απόδειξη για τον πλούτο και την οικονομική άνθηση της πόλης είναι τα νομίσματα που έχουν διασωθεί.
Το τέλος της ιστορικής πόλης του Ανακτορίου, σήμανε, όταν το 31 π.Χ. ο Οκταβιανός Αύγουστος ανάγκασε τους κατοίκους των Ακαρνανικών πόλεων, να μετοικίσουν στη νέα πόλη που έχτισε, μετά τη νίκη του ενάντια στον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα, στην Νικόπολη. Η μετοίκιση των κατοίκων του διέλυσε, σχεδόν, το Ανακτόριο.
Η Βόνιτσα εμφανίζεται στο ιστορικό προσκήνιο, στα τέλη του 4ου μ.Χ. αιώνα, όταν μετά την καταστροφική επιδρομή των Βησιγότθων του Αλάριχου, το Ανακτόριο εξαφανίζεται οριστικά. Όσοι από τους κατοίκους του σώθηκαν, έκτισαν σε κοντινό σημείο τη Βόνιτσα, στη θέση που βρίσκεται σήμερα.
Η ονομασία της Βόνιτσας, την οποία πολλές φορές την συναντάμε και ως Βόνδιτζα, συνδέεται με τη σλαβική λέξη “βόντα”, που σημαίνει νερό (τόπος με πολλά νερά). Άλλη εκδοχή αναφέρει, ότι το τοπωνύμιο Βόνιτσα προέρχεται από βουλγαρική λέξη που σημαίνει αγκίστρι.
Στα χρόνια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, οι Βενετοί αποκτούν μεγάλα προνόμια στη Βόνιτσα, από το 1082 μ.Χ., όταν αυτοκράτορας ήταν ο Αλέξιος Κομνηνός. Τη χρονική περίοδο που ακολουθεί, δηλαδή κατά τον 11ο και 12ο αιώνα, η Βόνιτσα γνώρισε μεγάλη ακμή. Ύστερα από την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204 μ.Χ., αποτέλεσε τμήμα του Δεσποτάτου της Ηπείρου μέχρι το 1399 μ.Χ. Αυτή την περίοδο, η Βόνιτσα διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο, πολιτιστικό και οικονομικό, γνωρίζοντας τη μεγαλύτερη ανάπτυξη και ευημερία σε όλη την πολυτάραχη πορεία της. Αφού πέρασε διαδοχικά από τα χέρια των Σέρβων και των Αλβανών, από το 1362 μ.Χ., περιήλθε στον Ναπολιτάνο ηγεμόνα της Κεφαλλονιάς, Κάρολο Τόκκο.
Το 1472, πέφτει στα χέρια των Τούρκων, που αναγκάζουν τους κατοίκους της να πληρώνουν υπέρογκους φόρους (χαράτσι). Ακολουθούν δύο αιώνες καταπίεσης και λεηλασιών από τους κατακτητές. Οι Τούρκοι οχύρωσαν την Βόνιτσα και αγωνίζονταν να την κρατήσουν από τους Βενετούς, που ήθελαν να την αποκτήσουν. Αυτό έγινε το 1684, όταν ο Βενετός ναύαρχος Φραγκίσκος Μοροζίνης την κατέλαβε. Τότε αρχίζει η Βενετική κυριαρχία, η οποία διαρκεί μέχρι την κατάλυση της Βενετικής δημοκρατίας από τον Ναπολέοντα, με τη συνθήκη του Καμποφόρμιο το 1796 μ.Χ. Οι Βενετοί είχαν τοποθετήσει προβλεπτή (ενδεικτικό της σημασίας της πόλης). Η Βόνιτσα ήταν έδρα στρατολογίας των Ευζώνων ή Leventi (για το στρατό των Βενετών), οι οποίοι αργότερα υπηρέτησαν την υπόθεση της απελευθέρωσης της Ελλάδας από τους Τούρκους.
Την περίοδο της ενετοκρατίας, η Βόνιτσα υπήρξε σπουδαίο εμπορικό, εκκλησιαστικό και στρατιωτικό κέντρο. Εκείνη την εποχή, υπήρχε καθολική εκκλησία και μοναστήρι. Στο δημόσιο αρχείο της Βενετίας, υπάρχουν λεπτομερή διαγράμματα κάποιων ελληνικών πόλεων, που ενδιέφεραν τους Βενετούς. Μεταξύ αυτών ήταν και η Βόνιτσα, η οποία αποτελούσε διοικητικό κέντρο της περιοχής. Οι Βενετοί έχτισαν μια σειρά από μεγαλόπρεπα κτίρια. Το σπουδαιότερο από αυτά είναι το κάστρο, που χτίστηκε για να προστατέψει την πόλη από τους επιδρομείς. Την περίοδο αυτή αναπτύσσεται η γεωργική παραγωγή και ειδικά η ελαιοκαλλιέργεια.
Μετά τη συνθήκη του Καμποφόρμιο το 1796 μ.Χ. και για τρία χρόνια, η Βόνιτσα έμεινε κάτω από τον έλεγχο των Γάλλων. Στις 21 Μαρτίου του 1800, την κατέλαβαν και πάλι οι Τούρκοι. Μάλιστα ο Αλη-πασάς συμπλήρωσε την οχύρωσή της.
Κατά την μεγάλη επανάσταση ενάντια στους Τούρκους, το 1821, η Βόνιτσα εγκαταλείφθηκε από τους χριστιανούς κατοίκους της. Το φρούριό της, όπου είχαν καταφύγει οι Τούρκοι, πολιορκήθηκε από τον οπλαρχηγό Τσόγκα. Όμως η πολιορκία διαλύθηκε από τουρκικές ενισχύσεις, που πυρπόλησαν και κατέστρεψαν την πόλη, η οποία ερημώθηκε. Προς το τέλος του αγώνα, αποφασίστηκε εκστρατεία για να απελευθερωθεί η Δυτική Ελλάδα από τους Τούρκους. Ο αρχιστράτηγος Τσώρτς με τη βοήθεια ελληνικών πλοίων, κατέλαβε τη Βόνιτσα στις 15 Δεκεμβρίου του 1828. Η φρουρά του κάστρου παραδόθηκε λίγο αργότερα, στις 5 Μαρτίου του 1829. Τελικά, στις 27 Απριλίου του 1832, η Βόνιτσα αποδόθηκε επίσημα στο ελληνικό κράτος.
1ο και 2ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΒΟΝΙΤΣΑΣ
