Η υφαντική τέχνη,ήταν μία από τις αναρίθμητες υποχρεώσεις,της Ξηρομερίτισσας.
Τα σκεπάσματα…τα χαλιά…μερικά είδη ένδυσης και λευκά είδη…ήταν οι δημιουργίες της τέχνης, αυτής…που κάλυπτε ,τις ανάγκες των Ξηρομεριτών,σε όλα τα στάδια της ζωής τους.
Τα στρωσίδια ήταν τα κιλίμια και τα ταπέτα(τάπητα).
Άλλα υφαντά ήταν τα χειράμια,τα σαΐσματα( ή σαέσματα),τα κουρέλια,οι μαντανίες,οι τσέργες (φλοκάτες,)οι κάπες και τα σακούλια. Επίσης οι πάντες,που έβαζαν ως προστατευτικά από τον κρύο ασβεστωμένο τοίχο και τα καλύμματα των κρεβατιών.
Λευκά υφαντά είδη ήταν οι πετσέτες προσώπου ,τα μαλτέζικα( μεσάλες-τραπεζομάντηλα φαγητού )
,οι πετσέτες φαγητού, οι σπαργάνες ( ψιλές,τετράγωνες πάνες μωρών,περίπου ενός μέτρου)και οι φασκιές(πολύ μακριές υφαντές στενόμακρες λωρίδες,σαν τα σημερινά κασκόλ).
Υφαντά είδη ένδυσης ήταν οι κάπες ,για τους τσοπάνους .
Άλλα υφαντά ήταν και τα σακούλια.
Τα σακούλια υφαίνονταν,με πολύ ψιλό μάλλινο νήμα ανάμεικτο με βαμβάκι.
Η δημιουργία μάλλινων υφαντών ήταν χρονοβόρα και κουραστική.
Ξεκινούσε από το πλύσιμο των μαλλιών,το ξάσιμο,ώσπου να το κάνουν τουλούπα.
Η τουλούπα,ήταν αφράτο ξασμένο πρόβειο μαλλί.
Δένονταν σ’ ένα χειροποίητο,σκαλιστό κοντάρι , την ρόκα, ύψους περίπου 1 μισυ μέτρου που στην κορυφή του ήταν πιο πλατύ ,γύρω στα 20 εκατοστά,για να δένεται η τουλούπα.
Η κεφαλή της ρόκας ήταν λαξευμένη από ξυλογλύπτη .
Συνήθως,οι ανάγλυφες παραστάσεις,ήταν άξιες θαυμασμού.
Στρίβοντας,με τον δείκτη και τον αντίχειρα, το μαλλί και τραβώντας το προσεχτικά,έφτιαχναν το νήμα…έγνεθαν,τυλίγοντάς το στο αδράχτι.
Το αδράχτι ,ήταν μια ξύλινη,βέργα διαμέτρου ενός περίπου, εκατοστού,που πλάταινε ελαφρώς στο κέντρο.
Ήταν χειροποίητο και γυαλισμένο.
Με ώρες ολόκληρες γνέσιμο,έφτιαχναν το μάλλινο νήμα,απαραίτητο για τον αργαλειό και το πλέξιμο.
Τα νήματα αυτά τα έβαφαν,είτε με φυτικές βαφές,είτε με βαφή του εμπορίου ,σε μορφή σκόνης.
Το βάψιμο γίνονταν στο καζάνι,προσθέτοντας την βαφή σκόνη σε νερό που βράζει.
Στο βάψιμο με φυτικές βαφές ,γινόταν με το βράσιμο των φύλλων από πουρνάρι,βελανιδιάς,ή καρυδιάς,ή βελανιδιών,για πολλές ώρες,που μετά αφαιρούνταν από το βαμμένο νερό για να μπούν τα νήματα.
Το φυτικό βάψιμο,έδινε ανεξίτηλα χρώματα μπέζ,μπέζ- λαδί,καφέ ανοιχτό και καφέ σκούρο.
Στέγνωναν και μάζευαν το νήμα,με την βοήθεια της ανέμης,σε μασούρια.
Τα μασούρια ήταν από σκληρό χαρτόνι- εγώ τα τραπουλόχαρτα θυμάμαι ως βάση-γύρω από το οποίο ,τυλίγονταν νήματα διαφόρων χρωμάτων ξεχωριστά και έμπαιναν στην σαΐτα.
Η σαΐτα ήταν ένα χειροποίητο εργαλείο πλατύ ξύλινο ,καλογυαλισμένο,με μια υποδοχή στο κέντρο για το μασούρι.
Οι κλωστές του αργαλειού αποτελούσαν το σκελετό…την βάση του υφαντού και… υπήρχαν,στην αγορά.
(Να και κάτι,που έβρισκαν έτοιμο).
Οι πιο καλές κλωστές-βάση,ήταν οι λινές κι ακουλουθούσαν οι βαμβακερές,(λινό,βαμβάκι).
Τα κιλίμια ήταν μεγάλα στρωσίδια της επιφάνειας.
Από κάτω έβαζαν ένα άλλο χοντρό, υφαντό υπόστρωμα,με μάλλινο νήμα από τράγιο μαλλί.
Tα κιλίμια,είχαν ρίγες τα χράδια,το κομμάτι με συνεχόμενα χράδια αλλά και το κομμάτι της παράστασης του κιλιμιού,ονομάζονταν μάνα.Ενώ τα σχέδια ,πολλές φορές ,έργα τέχνης,ονομάζονταν ξόμπλια.
Είδη κιλιμιών:
Το ανατολίτικο,ήταν κιλίμι με βαριά ξόμπλια( μπορντούρα).
Η δημιουργία του,απαιτούσε μεγάλη εμπειρία και επιδεξιότητα.
Όσες έφτιαχναν ανατολίτικα θεωρούνταν κορυφή στο είδος τους.
Το ξόμπλι,ήταν τα σχέδια που είχε το κιλίμι και το ανατολίτικο,είχε οβάλ δίσκους.
Παρόμοια,με τους δίσκους των σημερινών χαλιών, αλλά στον αργαλειό.
Το μωσαϊκό,ήταν κι αυτό κιλίμι,από τα καλά κι αυτό με ξόμπλια…η διαφορά του με το ανατολίτικο, ήταν τα αντί για οβάλ δίσκο είχε ρόμβο ,(φωτο2).
Συνήθως υφαίνονταν σε μακρόστενες μεγάλες λωρίδες.
Με τους πιο παλιούς αργαλειούς ,που είχαν στενά χτένια,έφτιαχναν 3 φύλλα,ενώ αργότερα με 2 φύλλα,τα όποία κολλούσαν, δηλ. έραβαν με το χέρι.
Με τον ίδιο τρόπο υφαίνονταν και τα τάπετα ,οι μαντανίες και τα χειράμια.
Το χειράμι,είναι κιλίμι,αλλά πιο λεπτό με μαύρα και κόκκινα συνεχόμενα τετράγωνα.
Το κιλίμι,που είχε ρίγες,το έλεγαν,κιλίμι,με αποστάσεις.
Οι τσέργες ή φλοκάτες,είχαν άλλη φασαρία.
Το νήμα γνέθονταν και το έδιναν στην νεροτριβή,όπου αφράταινε.
Έκοβαν τους φλόκους ή φλόκια,σε ίσες αποστάσεις και μετά στην ύφανση έριχναν 3 σαϊτιές συνεχόμενες,έπαιρναν 3 κλωστές της βάσης και πέρναγαν το φλόκι,έτσι ώστε,το κέντρο του κομμένου κομματιού να βρίσκεται στην βάση.
Η τσέργα ήταν ιδιαίτερα χρονοβόρα εξαιτίας της προσθήκης φλόκων.
Με τον ίδιο τρόπο,υφαίνονταν και τα κουρέλια,αλλά το νήμα,το κουρελόγνεμα,ήταν από βαμβακερό ύφασμα,(μερικοί έκοβαν και ρούχα παλιά σε ενός εκατοστού,λωρίδες.)
Άλλο ένα υφαντό είναι και το σάισμα.
Το ξάσιμο του τράγιου μαλλιού,ήταν πιο δύσκολο.Με την βοήθεια 3 εως πέντε κλωστών,στερεωμένες σε 2 πέτρες ,χτύπαγαν το στημόνι,(=νήμα)με δύναμη.
Έτσι το τραγόμαλλο αφράταινε και γινόταν τουλούπα,πιο άγρια από την πρόβεια.
Η τουλούπα,αυτή γνέθονταν , σε νήμα.
Με τον ίδιο τρόπο,έφτιαχναν και τις κάπες.
Από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 η υφαντική τέχνη,σταμάτησε.
Οι αργαλειοί,πλέον,κοσμούν λαογραφικά μουσεία ή έχουν αραχνιάσει ,σκονισμένοι στα κατώγια ή τις αποθήκες- αν δεν έγιναν προσάναμμα για το τζάκι).
Η τέχνη αυτή σταμάτησε,γιατί στη ζωή μας μπήκαν οι πρακτικές,συνθετικές μοκέτες.
Τα μάλλινα,που τόσο κόπο,έκαναν για μας ,οι μανάδες μας, πλήρωναν κιόλας για να συμπληρώσουν την προίκα μας,γέμισαν τα κελιά των μοναστηριών ή τα πήραν πίσω,προκειμένου να τα γλυτώσουν από τη χωματερή.
Δεν αντιλέγω ….ωραιότατα είναι τα υφαντά…τα χρωματά τους ξαναζωντανεύουν με το πλύσιμο,πλένονται πιο εύκολα,στεγνώνουν πιο γρήγορα,δεν λερώνουν εύκολα..είναι πιο υγιεινά,οι παιδίατροι δεν έχουν την ίδια γνώμη…
Τότε γιατί; με τόσα πλεονεκτήματα,γιατί δεν τα θέλουν οι νέες;
Για καθαρά πρακτικούς λόγους.
Ο χόρτινη σκούπα καταργήθηκε και η ηλεκτρική τα ξεστρώνει…μαζεύονται εκτός κι αν πατάνε τις άκρες τους βαριά αντικείμενα.
Πολλά σπίτια ακόμα στρώνονται,με υφαντά.
Αν και τελευταία…,βλέπουμε με άλλο μάτι,τα μάλλινα στρωσίδια.
Αν για υπόστρωμα,μπει συνθετική μοκέτα,τότε,με το σκούπισμα,μένουν στη θέση τους και δεν περνάει σκόνη.
https://xiromeritissa.wordpress.com
