Τα κουκιά την έχουν πατήσει ακριβώς όπως και τα χαρούπια! Οι άνθρωποι τα έχουν συνδέσει στο μυαλό τους με καιρούς πείνας και ανέχειας… Στην πορεία των χρόνων, λοιπόν, όταν τα πράγματα άρχισαν να καλυτερεύουν, οι περισσότεροι επέλεξαν να εξοβελίσουν τα κουκιά από το τραπέζι τους. Ακόμα και στα σπίτια που υποχρεωτικά μαγειρεύεται μια φορά την εβδομάδα όσπριο, αυτό σχεδόν ποτέ δεν είναι κουκιά… Τα κουκιά έχουν την τιμητική τους κυρίως δροσερά κατά την περίοδο της νηστείας του Πάσχα.
Τότε τρώγονται με συνοδευτικά αγκινάρες, ελιδάκια και ρακί. Ακόμα κι εμείς που αγάπαμε τα κουκιά σε όλες τους τις εκδοχές δεν είχαμε συνειδητοποίησει πόσο βαθιά ριζωμένο είναι αυτό το φαγητό στην Κρητική παράδοση! Το αντιληφθήκαμε με τη βοήθεια του φίλου Γιώργου Χουστουλάκη που μπήκε στην διαδικασία να καταγράψει όλα τα έθιμα, τις εκφράσεις και τα μυστικά του χορταστικού καρπού! Και είναι πραγματικά εντυπωσιακά πολλά… Αυτό που μας έκανε μεγάλη εντύπωση είναι πως με τα κουκιά θεράπευαν τις μυρμηγκιές, αλλά και πως είχαν ευρεία χρήση στη μαντική: Με κουκιά μπορούσε να προβλεφθεί το πόσα χρόνια θα ζήσει κάποιος (“είναι μετρημένα τα κουκιά του”). Επίσης, όχι μόνο το αν μια κοπέλα θα βρει γαμπρό, αλλά και το αν αυτός θα είναι πλούσιος ή φτωχός! Όπως αναφέρει ο κ. Χουστουλάκης: “Στα παλαιότερα χρόνια σε πολλά σπιτικά, τα κουκιά ήταν το κύριο φαγητό χειμώνα – καλοκαίρι. Άμα δεν υπήρχαν ούτε αυτά, σήμαινε πως το συγκεκριμένο σπιτικό, βίωνε την απόλυτη φτώχεια! Λέγανε πλέον τότε πως «το μόνο που έχουνε στο σπίτι τως, είναι το νερό στο σταμνί»! Υπήρχαν διάφορες ποικιλίες κουκιών από την αρχαιότητα. Η Κρήτη είχε μια από τις καλύτερες ποικιλίες, που έκανε μάλιστα εξαγωγή και στην Αίγυπτο, στη περιοχή του Νείλου! Προνομιούχοι οι χοίροι που έτρωγαν κουκιά! Τα κουκιά στη Κρήτη σπάνια τα έδιναν στα ζώα, αφού τα έτρωγαν οι ίδιοι οι άνθρωποι. Ελάχιστοι ήταν εκείνοι που είχαν αναπτύξει ιδιαίτερη τεχνική στη διατροφή χοίρων, όπως ο Φραγκιδομανώλης από τη Γαλιά, ο οποίος έσπερνε κάποια στρέμματα κουκιά, ειδικά για να ταίζει τα ζώα του, αλλά ιδιαίτερα τους χοίρους του, που σε συνδυασμό με βελανίδια, κατάφερνε να πετύχει το νοστιμότερο χοιρινό κρέας! Τα ξεμάτιζαν με τα δόντια! Καλά κουκιά θεωρούνται τα «βραστερά», που ψήνονται «με μια βράση μόνο!». Ποτέ δεν τα μαγείρευαν όπως είναι, αν πρώτα δεν τα «ξεμάτιζαν», αν δεν αφαιρούσαν δηλαδή το μπροστινό τμήμα ή μάτι. Αυτό γινόταν είτε με τα δόντια (!) είτε με δύο σιδερόπετρες, που η μία να είναι αιχμηρή, πιο σπάνια με το μαχαίρι. Υπήρχε μάλιστα μια νοοτροπία σε κάποιες γυναίκες που συμβούλευαν «να μη τα ξεματίζουν με το μαχαίρι γιατί δεν θα ψηθούν καλά». Σπορά στη γέμωση του φεγγαριού… Τα κουκιά τα έσπερναν το Φθινόπωρο «στη γέμωση» του φεγγαριού, «για να κάνουνε πολλά κουκιά!» Αν ήταν λίγες οι κουκιές, έκοβαν τα λουβιά απ’ ευθείας με τα χέρια, αν ήταν πολλά, θέριζαν τις κουκιές με το δραπάνι την άνοιξη, και τα στη συνέχεια, αφού τα έκαναν δεμάθια, τα πήγαιναν στ’ αλώνι ή στη ταράτσα του σπιτιού. Άμα ξεραίνονταν καλά, δεν τα αλώνιζαν με το βολόσυρο, γιατί έσπαγαν τα κουκιά. Αφού τα έκαναν ένα σωρό στη μέση του αλωνιού, τα κοπάνιζαν με τον κόπανο.
Τα μεν άχυρα (κουκάχυρα), που στη πραγματικότητα ήταν κομμάτια μεγάλα βλαστοί από τις κουκιές, τα σάκιαζαν σε μεγάλα σακιά τις λεγόμενες «σάκες», και τα πήγαιναν στην αποθήκη ως εκλεκτή τροφή των ζώων, κυρίως βοοειδών και αιγοπροβάτων. Λόγω του μεγάλου μέγεθος του άχυρου των κουκιών, υπήρχε η περιπαικτική φράση που αφορούσε κάποια κατηγορία ανήθικων γυναικών: «Αυτηνής ο… δε στένει μηδέ κουκάχερο»! Έκαναν τα κουκιά μέχρι και… σφουγκάτο! Τα κουκιά τα αποθήκευαν στα πιθάρια. Εκεί για να μη «μαμουνιάσουν», έριχναν μέσα διάφορα απωθητικά βότανα, όπως φασκομηλιά, δάφνη, θύμο κλπ, πριν εμφανιστεί η «ψυλλόσκονη», δηλαδή σκόνη για ψύλλους, ψείρες κλπ. Τα τρώγανε είτε ξερά, είτε φουρνισμένα, είτε βρεγμένα στο νερό (βρεχτοκούκια) ή «σούφροι», οι οποίοι ήταν και σπουδαίο συνοδευτικό της ρακής! Τα έτρωγαν και χλωρά με ελιές, κυρίως στις νηστείες, αλλά και σαν συνοδευτικό πάλι της ρακής. Μαγειρευτά τα έκαναν στιφάδο, γιαχνί με μάραθα ή με χοχλιούς. Ξεφλουδισμένα έφτιαχναν τη φάβα ή φαβέττα που τα συνόδευαν με κρεμμύδι και κρασί. Τα έκαναν όμως και σφουγγάτο, τηγανητά κλπ. Το χειμώνα που είναι τρυφεροί οι βλαστοί της κουκιάς, με τους κουκοβλαστούς που τους έκοβαν, έκαναν την «άγρια σαλάτα», καθώς έβαζαν στο «μοσωράκι» τους (λεκανάκι) είτε σκέτα βλαστάρια από τη κουκιά, είτε πρόσθεταν μέσα και διάφορα αγριόχορτα όπως μαντιλίδες, χατζίκους, πρασάκια, πικροράδικα κλπ, έριχναν και ελιές λάδι αλάτι και ξύδι, και έκαναν μια αξιοζήλευτη και σπουδαία σαλάτα στο χωράφι από αγριόχορτα! Τροφή αφροδισιακή και… μαντική! Όταν είναι στην άνθιση το φυτό, κάνει ένα όμορφο λευκό λουλούδι, όμοιο με πεταλούδα, (ψυχή) και για αυτό όλα αυτά τα είδη που κάνουν παρόμοιο λουλούδι λέγονται ψυχανθή. Από την αρχαιότητα τα κουκιά είχαν συνδεθεί με την κύηση μιας νέας ζωής, (κυώ = κυοφορώ), εξ ου και το κύαμος = κουκί. Τα κουκιά βέβαια από τους αρχαίους θεωρούταν αφροδισιακή τροφή, και είχαν συνδεθεί με μαντείες, με εκλογές, με τυχερά παιγνίδια με προλήψεις, με διάφορες δεισιδαιμονίες, με ιατρική κλπ, ενώ σήμερα τα συναντάμε σε παιδικά ποιηματάκια, σε παραμύθια, ανέκδοτα, παροιμίες, φράσεις, διάφορα έθιμα του τόπου μας και σε ποικίλες ιστορίες. “Mετρημένα είναι τα κουκιά σου”! Οι παλιές μάντισσες κυρίως ανατολίτισσες, για την κουκομαντεία χρησιμοποιούσαν 39 κουκιά και ένα σκούρο μελιτζανί κουκί ή παράκουκο, σύνολο 40. Με διάφορες διατάξεις στη μαντική τέχνη «έβλεπαν τα μελλούμενα». Από ότι λένε, όταν «έριχναν τα κουκιά» σπάνια έπεφταν έξω! Όταν δε κάποιος έβλεπαν πως δεν είχε μέλλον, του έλεγαν «μετρημένα είναι τα κουκιά του!». Η φράση έμεινε να λέγεται έκτοτε από τον κόσμο, σε περιπτώσεις που κάποιος είναι ετοιμοθάνατος. Τα κουκιά προέβλεπαν το… γαμπρό! Σε κάποια χωριά της Κρήτης όπως στο Μεραμπέλλο, οι κοπελιές το βράδυ της παραμονής του Κλήδονα, έβαζαν κάτω από το μαξιλάρι τους τρία κουκιά, ένα ξεφλουδισμένο, ένα αξεφλούδιστο και ένα μισοξεφλουδισμένο. Το πρωί έβαζαν το χέρι τους και έπιανα ένα. Αν ήταν το αξεφλούδιστο, θα παντρευόταν πλούσιο, αν ήταν το ξεφλουδισμένο φτωχό, και αν ήταν το μισοξεφλουδισμένο ούτε πλούσιο ούτε φτωχό! Άλλη εκδοχή από το Μεραμπέλλο λέει, πως το βράδυ της πρωτοχρονιάς, οι κοπελιές έβαζαν δύο κουκιά κάτω από το μαξιλάρι τους, ένα ολόκληρο, και ένα ξεματισμένο η ξεφλουδισμένο τελείως. Το πρωί προσπαθούσαν να πιάσουν ένα χωρίς να βλέπουν. Αν πιάσουν το αξεφλούδιστο θα παντρευτούν πλούσιο άνδρα, αν το ξεφλουδισμένο θα πάρουν πολύ φτωχό, Αν το κουκί έχει βγει έξω από το μαξιλάρι και είναι κοντά στ σώμα τους, θα παντρευτούν εκείνη τη χρονιά! Αν έχει πέσει κάτω από το κρεβάτι, θα αργήσει πολύ ο γάμος! Αν πέσουν και τα δύο κάτω, τότε θα μείνει γεροντοκόρη! Κουκιά εναντίων εκζεμάτων και… μυρμηγκιών! Από την αρχαιότητα ήταν γνωστή η φαρμακευτική μέθοδος όπου χρησιμοποιούσε κουκιά για θεραπεία. Την αλοιφή που έφτιαχναν από κουκιά τη χρησιμοποιούσαν σε δερματικές παθήσεις, σε χιονίστρες, εκζέματα, σε πληγές που προκαλούσαν τα καινούρια παπούτσια ή στιβάνια! Παράλληλα τα κουκιά στη Κρήτη, τα χρησιμοποιούσαν και σε μαγικές θεραπείες, γηθειές, δηλαδή, όπως στην απομάκρυνση μυρμηγκιών του δέρματος. Μετρούσαν τις μυρμηγκιές, τις πλήγωναν για να ματώσουν, έπαιρναν αντίστοιχο αριθμό κουκιών, έβαζαν από μία σταγόνα αίμα πάνω στο κάθε κουκί, και στη συνέχεια τα πετούσαν σε θάλασσα, είτε σε ποταμούς ή σε τρίστρατα. Αυτό γινόταν μονάχα στην εμφάνιση της νέας σελήνης, γιατί στο επόμενο φεγγάρι έπρεπε ο ασθενής να έχει γιατρευτεί!
Πηγή: http://www.voltarakia.gr
