Επιμέλεια: Τιμολέων Ντέμος, φοιτητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Παλιά σπίτια στο Αρχοντοχώρι Ξηρομέρου

Βλέποντας εικόνες από χωριά σε άλλες περιοχές της πατρίδας μας με όμορφα πέτρινα σπίτια, αρχοντικά και γραφικά καλντερίμια, μου έχουν γεννηθεί αρκετές απορίες σχετικά με τους οικισμούς του τόπου μου…Το Ξηρόμερο έχει παραδοσιακή αρχιτεκτονική; Αν ναι, από τι διακρίνεται; Πώς θα ήταν οι οικισμοί έαν διατηρούσαμε την αρχιτεκτονική αυτή; Και τέλος…Γιατί τα χωριά μας παρουσιάζουν τέτοια αναρχία στην δόμηση και την αισθητική;

Ρίχνοντας μια ματιά στα κτήρια των χωριών του Ξηρομέρου θα μπορούσαμε να διαχωρίσουμε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη εντάσσονται τα κτήρια της ενδοχώρας, όπου κυριαρχούσε η πέτρα και η λιτότητα εναρμονιζόταν με την τραχύτητα του τοπίου. Στην δεύτερη κατηγορία θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε νεοκλασσικά κτήρια των παραθαλάσσιων οικισμών (Αστακός, Βόνιτσα, Πάλαιρος) τα οποία φέρουν φωτεινά χρώματα, όμορφες λεπτομέρειες και εμφανείς επιρροές από τα “ευρωπαϊκά” Επτάνησα. Θα μπορούσαμε να πούμε ακόμη ότι η διαφορά αυτή στην αρχιτεκτονική οφείλεται και στην παλαιότερη άνθηση των παραθαλάσσιων περιοχών λόγω του εμπορίου βελανιδιού, της διεξόδου της ναυτιλίας, καθώς και της δυνατότητας των κατοίκων, ιδιαίτερα των εύπορων, να έρθουν σε επαφή με διαφορετικές νοοτροπίες.

Νεοκλασσικό στον Αστακό (Φωτογραφία: Τζένη Παπαδημητρίου)

Ιστορικές Αναφορές στην Αρχιτεκτονική του Ξηρομέρου

  • Οι περιηγητές Foucherot και Fauvel που επισκέφθηκαν το Ξηρόμερο το 1780 αναφέρουν ότι εντυπωσιάστηκαν από τα σπίτια των εύπορων κατοίκων “…είναι πύργοι, διάτρητοι από πολεμίστρες, όπου μπαίνει κανείς με κινητές γέφυρες. Η σκάλα της καμάρας του πύργου κλείνει με βαριά καταπακτή. Έχει κανείς την εντύπωση πως ζουν μόνιμα σε κατάσταση πολέμου και ότι δεν αφήνουν ποτέ από τα χέρια τους τ’ άρματα”.

  • Ο Άγγλος John Hobhouse το 1809 γράφει ότι φιλοξενήθηκε σε ένα σπίτι στις Φυτείες το οποίο ήταν περιτριγυρισμένο από ψηλό και πολύ χοντρό τοίχο που έκοβε τη θέα προς το εσωτερικό.

  • Ο Γάλλος M. Raoul de Malherbe το 1834 γράφει ότι στον Μαχαλά (Φυτείες Ξηρομέρου)  μέσα σε ένα μισοκατεστραμμένο χωριό βρήκε κάποια πέτρινα σπίτια που έμοιαζαν με οχυρά.

  • Ο Leon Heuzey κατα την περιήγησή του το 1856 αναφέρει ότι οι Ξηρομερίτες παρόλο που δεν ήταν πολυάριθμοι κατοικούσαν σε μεγάλα χωριά, όπου όλα τα σπίτια τους ήταν δίπατα και φτιαγμένα από την άσπρη πέτρα του τόπου.

Βλέπουμε ότι σε πολλές αναφορές περιηγητών τα σπίτια των χωριών έμοιαζαν με πύργους-οχυρά. Ας μην ξεχνάμε ότι την περίοδο εκείνη η δασώδης Ακαρνανία θεωρούταν αδιάβατη για τους ταξιδιώτες λόγω των ληστοσυμμοριών και των ένοπλων σωμάτων Αλβανών που περιφέρονταν στην περιοχή, οπότε ήταν αναγκαία η συγκεκριμένη αρχιτεκτονική προσέγγιση. Θα μπορούσαμε να παραλληλίσουμε την περιγραφή των περιηγητών με εικόνες από πύργους στην Μάνη.

Χτίσιμο του σπιτιού

Τα σπίτια ήταν συνήθως δίπατα με εξωτερική σκάλα και λόντζα (βεράντα). Η σκεπή στηριζόταν σε ξύλινα δοκάρια και σκεπαζόταν με κεραμίδια ή πλάκες. Το χτίσιμο γινόταν με πέτρες που τις έφερναν οι κάτοικοι από τις ράχες με τα μουλάρια και μετά οι μαστόροι τις πελεκούσαν με σιδερένια σφυριά, τα τσόκια, για να γίνουν ίσιες. Κάτω από την λόντζα υπήρχε πόρτα που οδηγούσε στο κατώι ή στρωτό, ενώ η κύρια είσοδος κοίταζε συνήθως προς την αυλή και οχι προς στον δρόμο. Το σπίτι εξωτερικά σοβατιζόταν με άμμο και ασβέστη.

Παλιό σπίτι στο εγκαταλελειμμένο χωριό Βούστρι.
Βλέπουμε την εξωτερική σκάλα και την λόντζα
(Φώτο: Γιάννης Γιαννακόπουλος)

 

Στα θεμέλια γινόταν αγιασμός και έσφαζαν έναν κόκορα για να στεριώσει το σπίτι. Όταν τελείωνε το χτίσιμο των τοίχων και ερχόταν η ώρα που θα “ξύλιαζαν” το σπίτι (θα έβαζαν την ξυλεία)οι συγγενείς και οι γείτονες φίλευαν τους μαστόρους μαντήλια και πετσέτες και τότε αυτοί φώναζαν:

-Ήρθε το δώρο του τάδε.

Φώτο: Γάκιας Τσέλιος
Εσωτερικά το σπίτι είχε ένα δωμάτιο, σπάνια δύο. Το τζάκι βρισκόταν στο κέντρο του τοίχου κοντά στον νοτιά. Εκεί γινόταν το μαγείρεμα και η οικογένεια έτρωγε και κοιμόταν στρωματσάδα γύρω από τη φωτιά. Κρεβάτια δεν υπήρχαν ή αν υπήρχαν ήταν χαμηλά και φτιαγμένα από ξύλινα καδρόνια. Συνήθως όμως ο κόσμος κοιμόταν σε αχυρένια ή ψάθινα στρώματα με μάλλινες κουβέρτες.

 

Ο φούρνος (Φώτο: Γάκιας Τσέλιος)

Έξω από το σπίτι μπορεί να υπήρχε αχυρώνας και μαγειριό, όπου μαγείρευαν από την άνοιξη και ύστερα, ενώ μακρύτερα έφτιαναν στάβλους και κοτέτσια. Επίσης οι νοικοκυρές κατασκεύαζαν με άσπρο χώμα τον ξυλόφουρνο, τον οποίο ασβέστωναν εξωτερικά και εκεί έψηναν πίτες, κ’λούρες κ.α

 

 

Παλιό σπίτι στην Κατούνα

Οι Τζουμερκιώτες Μαστόροι, οι Κουδαραίοι

Αναφορά πρέπει να γίνει και στους μαστόρους που κατέβαιναν από την Ήπειρο και έχτισαν πολλά σπίτια και εκκλησίες. Ερχόντουσαν σε μπουλούκια τον Οκτώβρη από τα Πράμαντα, τα Άγναντα, τους Κτιστάδες και άλλα χωριά των Τζουμέρκων και κάθονταν στο Ξηρόμερο μέχρι το Πάσχα που επέστρεφαν στον τόπο τους. Το ταξίδι τους κρατούσε 3 μέρες και επέστρεφαν στο ενδιάμεσο μόνο για έκτακτα γεγονότα ή για το πανηγύρι του χωριού τους. Μετά το Πάσχα κατέβαιναν στην Θεσσαλία όπου και εκεί κάθονταν αρκετό καιρό. Η μαστοριά τους στην τέχνη της πέτρας ήταν ξακουστή και ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και η ιδιαίτερη γλώσσα που είχαν εφεύρει για να συνεννοούνται μεταξύ τους, τα Κουδαρίτικα.

Ηπειρώτες μαστόροι

 

Μέσα στα χωριά μας σίγουρα υπάρχουν κάποια παλιά, συνήθως εγκαταλελειμμένα πέτρινα σπίτια που εντυπωσιάζουν με το κάλλος τους. Εναρμονισμένα με το φυσικό τοπίο, φτιαγμένα με υλικά του τόπου, συνδεδεμένα με τον χαρακτήρα των ανθρώπων του.
Εάν τους δώσουμε την προσοχή που τους αξίζει, εάν τα νέα σπίτια που χτίζουμε προσαρμοστούν στην παλαιά αρχιτεκτονική συνδυάζοντας τα σύγχρονα μέσα, τι προοπτικές μπορεί να έχει η περιοχή μας; Μπορεί να συνδυάσει τις φυσικές ομορφιές της με γραφικούς οικισμούς; Η απάντηση στην κρίση του καθενός.

 

Γειτονιά στη Βόνιτσα
(Φώτο: Γεωργία Τσετσενέκου)

Πηγές:

 1)Β. Ζορμπά, Συλλογή λαογραφικού υλικού  από το χωριό Χρυσοβίτσα,της επαρχίας  Βονίτσης-Ξηρομέρου (1983)Πέργαμος Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης ΕΚΠΑ

 2)Ευθύμιος Πριόβολος, Η Αιτωλοακαρνανία  με τα μάτια των περιηγητών, Αιτωλοακαρνανικός τύπος, Αθήνα 2004

 3)Σ. Παπαγιώτης, Οι Κουδαραίοι του χωριού Πράμαντα Ιωαννίνων, Διπλωματική Εργασία, Τ.Ε.Φ.Α.Α Θεσσαλίας.

https://akarnaniasperiigisi.blogspot.com

Από xiromeropress

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *