Η Πάτρα και η «Εποχή της Σταφίδας» 1820-1920
H Πάτρα αποτέλεσε το μεγαλύτερο λιμάνι εξαγωγής σταφίδας και το μεγαλύτερο κέντρο διακίνησης του προϊόντος αυτού με αποκορύφωμα τα τέλη του 19ου αιώνα. Ενδεικτικά το 1899-1900 εξήχθησαν από το λιμάνι της Πάτρας 108.919 τόνοι και το 1900-1901, 48.201 τόνοι σταφίδα. Οι αριθμοί αυτοί σε συνδιασμό με τα οικονομικά οφέλη που έφερε το εμπόριο της σταφίδας, αποτέλεσαν την κύρια αιτία για την γενικότερη οικονομική ανάπτυξη της βιομηχανίας και του εμπορίου της Πάτρας και την ταυτόχρονη άνοδο του βιωτικού επιπέδου των κατοίκων της.
Τα «Πριμαρόλια», όπως αποκαλούσαν τα καταστόλιστα φορτηγά πλοία συναγωνίζονταν ποιο θα πρωτομεταφέρει τη σταφίδα στην Αγγλία και στη Γαλλία αλλά σε πολλά ακόμα λιμάνια της Μεσογείου…. Πολλές φορές τα πλοιάρια αυτό ήταν μεγάλα ξύλινα καίκια…
«Καταιγίς εβύθισε πλοίον. Τρία πλοιάρια συνετρίβησαν» (από το έντυπο «Φορολογούμενος» 29.12.1878, παλαιό ημερολόγιο).
«Και άλλη τρικυμία. Τρία κατεποντίστηκαν, έν βρίκι κατασυνετρίβη» (από το έντυπο «Φορολογούμενος» 9.2.1879, παλαιό ημερολόγιο).
Την εποχή της σταφίδας , λόγω της έντονης θαλάσσιας μεταφορικής κίνησης, ήταν αναμενόμενο να αυξηθούν τα ναυτικά ατυχήματα με αποτέλεσμα να βυθιστούν αρκετά πλοιάρια αλλά και μεγαλύτερα εμπορικά πλοία στην περιοχή. Υπάρχουν πολλές έντυπες καταχωρήσεις βυθίσεων κατά την περίοδο αυτή, οι οποίες οφείλονται, ως επί τω πλείστον, στις άσχημες καιρικές συνθήκες και σε ναυτιλικά σφάλματα. Αν και το ενδιαφέρον για τα ναυαγισμένα πλοία της εποχής και την ιστορία τους είναι σημαντικό, κυρίως για την μελέτη αυτή που αναζήτησε απομεινάρια της ιστορίας του Πατραικού που απομένουν στο βυθό, προκύπτουν αντικειμενικές δυσκολίες …
Κατ’ αρχάς δεν ήταν ρεαλιστικό να αναζητούσαμε κάποιο από τα μικρά ξύλινα πλοιάρια της εποχής που αναφέρθησαν ανωτέρω στον βυθό του λιμανιού της Πάτρας, καθώς φαντάζει αδύνατο να διατηρούνται μέχρι σήμερα λόγω της μεγάλης φθοράς του ξύλου. Έτσι θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, ότι τα πλοιάρια αυτά έχουν διαλυθεί εδώ και πολλές δεκαετίες.
Αλλά και καταδύσεις μέσα και γύρω από το λιμάνι της Πάτρας με τις σημερινές συνθήκες ορατότητας, μόλυνσης και κυκλοφορίας σκαφών και μεγάλων πλοίων είναι σχεδόν αδύνατον να γίνουν.
Ωστόσο σύμφωνα με τις ιστορικές αναφορές, συνέβησαν κάποια σημαντικά ναυάγια σιδερένιων φορτηγών ατμόπλοιων κατά το πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα, των οποίων αναφορές υπάρχουν μέχρι σήμερα στον τοπικό τύπο.Τα κουφάρια όσων εκ των πλοίων αυτών δεν ανελκύθηκαν υπάρχουν ακόμα στο βυθό. Η έρευνα αποκάλυψε τα ναυάγια των φορτηγών ατμόπλοιων EGYPTE, ΦΩΚΙΣ, Χριστόφορος και ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ . Το τελευταίο, φορτωμένο κυρίως με σταφίδα, βυθίστηκε στα ανοιχτά του χωριού Ροδινή Ψαθοπύργου, στον Κορινθιακό Κόλπο, σε βάθος μεγαλύτερο των 70 μέτρων, τον Ιανουάριο του 1927, ερχόμενο από τον νομό Ηλείας.
Η βύθιση του S/S EGYPTE
Την νύχτα της 7ηςΦεβρουαρίου 1909 (20 Φεβρουαρίου σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο), έξω από το λιμάνι των Πατρών, συγκρούστηκαν δύο μεγάλα φορτηγά ατμόπλοια, το ελληνικό ΑΓΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ και το βελγικό EGYPTE, με αποτέλεσμα την βύθιση του τελευταίου.
Λόγω του ότι η σύγκρουση πραγματοποιήθηκε κατά την 1η πρωινή ώρα της 8ης Φεβρουαρίου, κανένας Πατρινός δεν έτυχε να βρίσκεται παρών σαν αυτόπτης μάρτυρας. Το βελγικό ατμόπλοιο EGYPTE, χωρητικότητας 2.489 ΚΟΧ και μήκους 95 μέτρων, φέρων γενικό φορτίο και έχοντας προορισμό τα λιμάνια της Πάτρας, του Πειραιά, της Κωνσταντινούπολης και του Πύργου Βουλγαρίας, φτάνοντας στην Πάτρα αγκυροβόλησε έξω από το λιμάνι. Το ελληνικό ατμόπλοιο ΑΓΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, 3.500 ΚΟΧ, ταξίδευε από το Κατάκωλο προς το Αίγιο με ενδιάμεσο σταθμό την Πάτρα όπου επρόκειτο να λάβει οδηγίες από τον ναυτιλιακό πράκτορα Σ. Σταυρόπουλο, ο οποίος θα προσέγγιζε το πλοίο με λέμβο έξω από το λιμάνι των Πατρών. Στην συνέχεια το πλοίο θα συνέχιζε προς Αίγιο όπου και επρόκειτο να φορτώσει 140 τόνους κίτρα για να τα μεταφέρει στην Νέα Υόρκη.
Κατά την διάρκεια της προσέγγισης στο λιμάνι των Πατρών το ΑΓΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ πρόσκρουσε στο βελγικό ατμόπλοιο, λόγω βλάβης του πηδαλίου του η οποία δεν είχε διαπιστωθεί νωρίτερα, με αποτέλεσμα την βύθιση του βελγικού EGYPTE μιάμιση ώρα αργότερα. Από την πρόσκρουση δεν υπήρξαν θύματα. Τα δύο πλοία ήταν ασφαλισμένα. Η ευθύνη του ατυχήματος αποδόθηκε στον πλοίαρχο του ελληνικού πλοίου, Δημήτριο Κυδωνέα.
Μετά την βύθιση το ρυμουλκό ατμόπλοιο ΗΛΙΟΣ έπλευσε στον τόπο του ατυχήματος για να εξετάσει την πιθανότητα ανελκύσεως του ναυαγίου. Οι δύτες από το ΗΛΙΟΣ διαπίστωσαν ότι το βυθισμένο ατμόπλοιο βρισκόταν στο βάθος των 40 περίπου μέτρων, ακουμπώντας με το πλάι στον βυθό, και αποφάνθηκαν ότι η ανέλκυση του δεν ήταν δυνατή. Στην εφημερίδα «Νεολόγος Πατρών» αναφέρεται ότι το ναυάγιο θα πωλούνταν έναντι μικρού αντιτίμου, μαζί με το εμπόρευμα, σε εταιρεία εκμετάλλευσης του. Η εταιρεία θα αναλάμβανε επίσης και την διάλυση του. Ίσως αυτό εξηγεί το γεγονός ότι αν και το ναυάγιο εξακολουθεί να βρίσκεται μέχρι σήμερα βυθισμένο 600 περίπου μέτρα μακριά από τον κυματοθραύστη του λιμανιού, είναι εντελώς διαλυμένο πιθανώς λόγω των εκρηκτικών που χρησιμοποιήθηκαν για την προγραμματισμένη διάλυση ή τμηματική ανέλκυση του.
Το S/S EGYPTE είχε τα εξής τεχνικά χαρακτηριστικά.
Όνομα: EGYPTE (πρώην WOLFSBURG)
Τύπος: Φορτηγό ατμόπλοιο
ΚΟΧ: 2.489
Ολικό μήκος: 95,1 μέτρα
Πλάτος: 13 μέτρα
Ενδεικτική ταχύτητα: 9,5 κόμβοι
Πρώτη νηολόγηση: Γερμανία, 1896
Κατασκευαστής: Sir Raylton Dixon & Co, Middlesbrough, Αγγλία
Αριθμός κατασκευής: 418
Αποπεράτωση κατασκευής: Φεβρουάριος 1896
Η βύθιση του Α/Π ΦΩΚΙΣ
Ένα ακόμα σοβαρό ατύχημα συνέβη επίσης στο λιμάνι της Πάτρας λίγα χρόνια αργότερα με αποτέλεσμα τη βύθιση του φορτηγού ατμόπλοιου ΦΩΚΙΣ.
Στις 21 Αυγούστου του 1925 (5 Σεπτεμβρίου σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο) συγκρούστηκε στο λιμάνι της Πάτρας το ατμόπλοιο ΦΩΚΙΣ, 219 ΚΟΧ, κατασκευασθέν το 1896, ιδιοκτησία της Ατμοπλοΐας Φωκίδος, με το ατμόπλοιο ΚΕΡΚΥΡΑ, 492 ΚΟΧ, κατασκευασθέν το 1881, ιδιοκτησία Ιονική Ατμοπλοΐα (βλ. Αφοι Γαννουλάτου), με αποτέλεσμα τη βύθιση του πρώτου. Από το ατύχημα δεν υπήρξαν θύματα.
Η σύγκρουσης επήλθε ενώ το ΦΩΚΙΣ εισερχόμενο στο λιμάνι της Πάτρας, από την νότια είσοδο, ετοιμαζόταν να αγκυροβολήσει. Την ίδια στιγμή το ΚΕΡΚΥΡΑ, ερχόμενο από τον Πειραιά και εισερχόμενο στο λιμάνι με ταχύτητα μεγαλύτερη της επιτρεπόμενης, επέπεσε επί του ΦΩΚΙΣ με αποτέλεσμα να του προκαλέσει ρήγμα ακριβώς στο κέντρο του σκάφους. Αν και ο πλοίαρχος του ΦΩΚΙΣ αμέσως μετά την σύγκρουση προσπάθησε να προσαράξει το πλοίο, δεν τα κατάφερε καθώς το νερό εισχώρησε γρήγορα από το ρήγμα, με αποτέλεσμα το ΦΩΚΙΣ να μισοβυθιστεί μέσα στο λιμάνι των Πατρών. Το πλοίο μετέφερε 30 σάκκους αλεύρων οι οποίοι καταστράφηκαν.
Α/Π ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ
Η νύχτα της 23ης Ιανουαρίου του 1927 (6 Φεβρουαρίου σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο) ήταν κρύα και σκοτεινή, εκτός αυτού επικρατούσε και σφοδρή θαλασσοταραχή. Το φορτηγό ατμόπλοιο ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ, Ν.Π.433, 339 ΚΟΧ, κατασκευασμένο το 1867 στην Σκωτία, ιδιοκτησίας Γεωργίου Παπαγιαννάκη, με κυβερνήτη τον Παντελή Δημητρακάκο και φορτίο 7.000 κιβωτίων σταφίδας, 120 βαρελιών λαδιού και άλλων αποικιακών ειδών, έπλεε με κατεύθυνση τον Πειραιά. Από την αντίθετη κατεύθυνση ερχόταν το επιβατικό ατμόπλοιο ΙΘΑΚΗ, 674 ΚΟΧ, κατασκευασμένο στην Γλασκώβη το 1894, ιδιοκτησίας Ε. Δρακούλη, με πλοίαρχο τον Ε. Κουτσουδάκη. Τα δύο ατμόπλοια συγκρούστηκαν, λόγω λάθος χειρισμών των υπευθύνων στις γέφυρες, και των δύο πλοίων, με αποτέλεσμα το ΙΘΑΚΗ να εμβολίσει το ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ και να το βυθίσει. Το ΙΘΑΚΗ έπαθε και αυτό σοβαρές ζημιές. Ο κυβερνήτης του αφού περισυνέλεξε τους ναυαγούς του ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ, επέστρεψε στο λιμάνι της Πάτρας όπου και προσγειάλωσε το πλοίο για να αποφύγει την βύθιση του.
Τον Ιούνιο του 1924, το ΙΘΑΚΗ είχε επίσης συγκρουστεί στον νότιο Ευβοϊκό με το μότορσιπ ΣΤΡΥΜΩΝ, Ν.Π.437, με αποτέλεσμα την βύθιση του τελευταίου.
Το Αγία Βαρβάρα λόγω του μεγάλου βάθους που έχει βυθιστεί και τις δυσκολίες που αυτό δημιουργεί στα συνεργεία ναυαγιαιρεσείας, θεωρείται ότι βρίσκεται μέχρι σήμερα βυθισμένο στην ευρύτερη περιοχή του Κορινθιακού Κόλπου και ότι πιθανώς δεν έχει ανελκυθεί. Το ναυάγιο δεν έχει εντοπιστεί μέχρι σήμετα.
Βιβλιογραφία – Πηγές
– Ιστοσελίδα Β΄ Γυμνασίου Πατρών
– Αθηνά Κακούρη, Πριμαρόλια, εκδόσεις Εστία
– Χρήστος Μούλιας, Το λιμάνι της σταφίδας, Πάτρα 2000
– Τζελίνα Χαρλαύτη; Νίκος Βλασσόπουλος: Ποντοπόρεια – Ιστορικός Νηογνώμονας – Ποντοπόρα ιστιοφόρα και ατμόπλοια, 1830-1939, ΕΛΙΑ, Αθήνα 2002
– Χρήστος Ντούνης, Τα Ναυάγια στις Ελληνικές Θάλασσες, Α΄ Τόμος, FINATEC, Αθήνα 2000
patraikosgulf.wordpress.
