Τα έθιμα της Λαμπρής που υπάρχουν και όσα υπήρχαν μέχρι πρόσφατα στην Κοινότητα της Χρυσοβίτσας Ξηρομέρου είναι στενά δεμένα με τα άγια πάθη, την Ανάσταση του Χριστού, τους αγώνες για την απελευθέρωση του Γένους, την άνοιξη και μερικά φτάνουν μέχρι τους αρχαίους χρόνους.
Όπως είναι γνωστό το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη γιορτή της χριστιανοσύνης κι έχει μια ιδιαιτερότητα για τους ξενιτεμένους χωριανούς μας, που, από τα πιο μακρινά μέρη, ταξιδεύουν για να γιορτάσουν την Ανάσταση στο χωριό μαζί με τις οικογένειές τους.
Τα πασχαλινά έθιμα που κρατούν αρχίζουν από το Σάββατο του Λαζάρου και τελειώνουν μερικές μέρες μετά το Πάσχα. Έτσι το Σάββατο του Λαζάρου πρωί-πρωί παρέες από παιδιά γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και κρατώντας τον «Λάζαρο» (δηλ. ένα ομοίωμα από δύο ξύλα σε σχήμα σταυρού με κύπρους και στολισμένο με μαντήλια) λένε την Ανάσταση του Λαζάρου. Οι σπιτονοικοκυραίοι τα φιλεύουν με λεφτά και αυγά και τους εύχονται και του χρόνου. Το μεσημέρι της ίδιας μέρας ο κουνιάδος της νιόνυφης συνήθως, πηγαίνει για να κόψει τα Βάγια (δάφνες). Επιστρέφοντας τα δίνει στη νύφη, που τον φιλεύει διάφορα πράγματα όπως πουκάμισο,
μαντήλι και κάλτσες. Στην ακολουθία που γίνεται το απόγευμα στην εκκλησία, η νύφη πηγαίνει τα Βάγια μέσα σε μια κανίστρα μαζί μ’ ένα μπουκέτο από τριαντάφυλλα και γαρύφαλλα.
Την Κυριακή των Βαΐων η νιόνυφη, φορούσε πάλι τα νυφικά της και μαζί με τον γαμπρό και τους στενούς συγγενείς πήγαιναν στη λειτουργία. Τα λουλούδια απ’ το μπουκέτο της προηγούμενης μέρας τάπαιρνε από τον παπά και τα μοίραζε στα ανύπαντρα κορίτσια για να παντρευτούν σύντομα και αυτά με την σειρά τους την εύχονταν. Την Κυριακή των Βαΐων επίσης όλοι θα μαγειρέψουν ψάρια.
Στο γιορτασμό της Εξόδου του Μεσολογγίου και στο πανηγύρι του Αϊ-Συμιού παίρνουν πολλοί χωριανοί μέρος. Από την Κυριακή το βράδυ άρχιζε η Μεγάλη Εβδομάδα και όλος ο κόσμος παρακολουθούσε με κατάνυξη τις ακολουθίες.
Τη Μεγάλη Πέμπτη πριν χαράξει ζυμώνουν το ψωμί για νάναι έτοιμο στην πρωινή λειτουργία και τότε πηγαίνουν στην εκκλησία μια «λειτουργιά», ένα δίσκο με βρασμένο σιτάρι και αντίδωρα από «λειτουργάκια».
Πριν ξημερώσει καλά-καλά ανάβουν τα κεριά που πήραν από την ακολουθία της Μεγάλης Τετάρτης για να υποδεχτούν έτσι τις ψυχές των νεκρών που θάναι μαζί των μέχρι την Ανάληψη επίσης κάνουν μνημόσυνα, δίνουν τα «μεράσματα» και καλλωπίζουν τα μνήματα. Την ίδια μέρα κοινωνούν, βάφουν τ’ αυγά και βράζουν φακές για φαγητό. Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης διαβάζονται τα δώδεκα Ευαγγέλια. Ακριβώς στο πέμπτο Ευαγγέλιο βάζουν φωτιά και καίνε ένα ομοίωμα του προδότη Ιούδα σ’ ένα μεγάλο σωρό από ξύλα. Μετά ακολουθεί η σταύρωση και οι γυναίκες παραμένουν στην εκκλησία και ξενυχτούν τον Εσταυρωμένο λέγοντας τα «Πάθη».
Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής παρέες από παιδιά γυρίζουν στα σπίτια και λένε κι αυτά με τη σειρά τους τα πάθη του Χριστού. Το πρωί πάλι, θα φέρουν στην εκκλησία τα λουλούδια για να στολιστεί απ’ ανύπαντρες κοπέλες ο Επιτάφιος. Το μεσημέρι με το χτύπημα της καμπάνας τακτοποιούν το σπίτι ή προετοιμάζονται για την περιφορά του Επιταφίου.
Παρέες από παιδιά αλλά και μεγάλους ψέλνουν τους ύμνους του Επιταφίου και μετά ξεκινά η περιφορά του Επιταφίου μέσα στους δρόμους του χωριού. Τον κρατούν στους ώμους των όσοι πρόκειται να πάνε στο στρατό
και ακολουθεί όλος ο κόσμος με αναμμένες τις λαμπάδες. Τα λουλούδια του Επιταφίου μετά την περιφορά μοιράζονται στους πιστούς και αυτοί τα τοποθετούν στα εικονίσματα.
Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου θα ζυμώσουν οι νοικοκυρές και θα φτιάσουν το κουλούρι της Λαμπρής με τα κόκκινα αυγά γύρω-γύρω. Θα ετοιμάσουν το αρνί, τη σούβλα και τις κληματόβεργες κι όσοι έχουν γιδοπρόβατα θα μοιράσουν γάλα σ’ όλες τις οικογένειες.
Τα μεσάνυχτα με το χτύπημα της καμπάνας όλοι θα πάνε στην Ανάσταση ντυμένοι επίσημα κατά προτίμηση με κόκκινα και άσπρα και με τις λαμπάδες στα χέρια.
Η Ανάσταση γίνεται υπαίθρια και κάτω από το ψηλό κυπαρίσσι που βρίσκεται στο κέντρο της πλατείας του χωριού. Μόλις θα τελειώσει ανταλλάσσουν ευχές, τα χρόνια πολλά και το «Χριστός Ανέστη» και όταν επιστρέψουν στα σπίτια σερβίρεται η μαγειρίτσα. Από το πρωί και μέσα σέ πανηγυρική ατμόσφαιρα αρχίζουν το ψήσιμο των αρνιών για νάναι έτοιμα το μεσημέρι, τσουγκρίζουν τα κόκκινα αυγά, κερνούν πιοτά και γλυκά και λένε μεταξύ των τα χρόνια πολλά.
Το μεσημέρι στρώνεται το πασχαλιάτικο τραπεζομάντηλο που έχει πάνω κεντημένα κόκκινα τριαντάφυλλα. Στο τραπέζι σερβίρονται τα καλύτερα φαγητά όπως ψητό αρνί, μαγειρευτό κρέας, γαλατόπιτα, γιαούρτι, σαλάτες και κρασί. Απ’ τα σημάδια που είναι στην πλάτη του αρνιού οι νοικοκυραίοι διαβάζουν το μέλλον του σπιτιού (αυτό έχει τις ρίζες του στους αρχαίους χρόνους όπου υπήρχαν οι οιωνοσκόποι). Στ’ άλλα χωριά το απόγευμα της Λαμπρής μετά την λειτουργία γινόταν πανηγύρι στην πλατεία και στο χωριό μας που είχε εξωκκλήσι Αγία Τριάδα το πανηγύρι γινόταν την Τρίτη της Λαμπρής αμέσως μετά την πρωινή λειτουργία στον περίβολο της εκκλησίας. Μέσα σε ωραία ατμόσφαιρα, ντυμένοι με τις παραδοσιακές τους ενδυμασίες τραγουδούσαν, χόρευαν και γλεντούσαν όλοι μαζί. Την Πέμπτη της Λαμπρής όλο το χωριό καβάλα στ’ άλογα πήγαινε στην Παναγία τη Φανερωμένη, που γιόρταζε της Ζωοδόχου Πηγής όπου γινόταν μεγάλο πανηγύρι.
Εδώ τέλειωνε ο κύκλος με τα πασχαλινά έθιμα που είχαν έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα, μεγάλη συμμετοχή του κόσμου και μέσα στην εποχή με την άφταστη ωραιότητα της φύσης.
πηγή: ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ
ΤΟΥ ΞΗΡΟΜΕΡΟΥ
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΤΗΣ ΧΡΥΣΟΒΙΤΣΑΣ ΞΗΡΟΜΕΡΟΥ
Αλέξανδρου Σάββα
η φωτογραφία είναι απο το φωτογραφικό λέυκωμα του Συνδέσμου Χρυσοβιτσάνων ” Τα Κόροντα ”
Σύνδεσμος Χρυσοβιτσάνων Ξηρομερου
