Του Σπύρου Θ. Μήτση,
Δάσκαλος-Ερευνητής
Το καλοκαίρι του 1943 άρχισαν και στην περιοχή του Ξηρομέρου οι πρώτες προστριβές μεταξύ του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ1. Οι συγκρούσεις αυτές δεν οφείλονταν σε πρωτοβουλία του ΕΛΑΣ, αλλά οφείλονταν, κατά κύριο λόγο, σε προκλήσεις των αντι-εαμικών οργανώσεων, οι οποίες προσπαθούσαν να αφοπλίσουν τον ΕΛΑΣ … και ιδιαίτερα την αντιστασιακή ομάδα του Αρχοντοχωρίτη Στάθη Αντ. Λιάκα-καπετάν Φουρτούνα ή να τρομοκρατήσουν τις οικογένειες των μελών της ΕΑΜικής αντίστασης στο Ξηρόμερο2.
Μια τέτοια εμφύλια σύγκρουση έγινε το καλοκαίρι του 1943 και στο Αρχοντοχώρι Αιτ/νίας, όταν η Μαχητική Ομάδα του Ταγματάρχη Κ. Καραμπέκιου θέλησε να συγκρουστεί με τους καπεταναίους του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού ο αρχηγός του ΕΔΕΣ συγκέντρωσε στην κωμόπολη Κατούνα πολλούς ομοϊδεάτες φίλους του όπου και οργάνωσε την κατάληψη του Ανταρτοχωρίου. Ο αρχηγός και οι υπαρχηγοί του ΕΔΕΣ Ξηρομέρου πίστευαν πως χτυπώντας και αφοπλίζοντάς τους αντάρτες του καπετάν Φουρτούνα μέσα στο Αρχοντοχώρι, θα έδιναν ένα χτύπημα στον πυρήνα και τη βάση των ανταρτών του Βορείου ΞΗΡΟΜΕΡΟΥ και επιπλέον θα έστελναν ένα ηχηρό μήνυμα πολιτικής και στρατιωτικής παρουσίας του ΕΔΕΣ στο ΕΑΜοκρατούμενο Ξηρόμερο.
Η επίθεση σχεδιάστηκε να γίνει περί τα τέλη Ιουλίου με αρχές Αυγούστου του 1943. Πράγματι, το ΕΔΕΣ ΞΗΡΟΜΕΡΟΥ με αρχηγό τον Ταγματάρχη Κ. Καραμπέκιο και υπαρχηγούς τον Γ. Μαυρομμάτη, Χ. Γκόλια (γιατρός και υπεύθυνος της υγειονομικής υπηρεσίας του ΕΔΕΣ Ξηρομέρου), Χρ. Μπούρο, Κ. Κα…βιά, Σωτ. Δ. Πιτσινέλη/Ντούλα (Χρυσοβιτσάνο εκ Αρχοντοχωρίου) και τους ΕΔΕΣίτες Κα…καίους του Αστακού και με δεκάδες άλλα μέλη -μόνιμα και εφεδρικά- έχοντας βαρύ οπλισμό εκστράτευσαν εναντίον των Αρχοντοχωριτών ανταρτών, με σκοπό να υποτάξουν τους καπεταναίους του και να πετύχουν τον στρατηγικό και πολιτικό τους στόχο.
Η αιφνιδιαστική και καλοσχεδιασμένη αυτή επίθεση της Μαχητικής Ομάδας Ξηρομέρου (ΕΔΕΣ) βρήκε τις αντιστασιακές ομάδες του Αρχοντοχωρίου εν υπνώσει. Οι άνδρες της Μαχητικής Ομάδας έφτασαν ταχύτατα στο ύψωμα του Άη Χαράλαμπου-Ανεμόμυλου, όπου και έστησαν τα πολυβόλα τους κατά πως όριζε το στρατιωτικό τους σχέδιο. Η αργοπορημένη ειδοποίηση από το ΕΑΜ Ξηρομέρου ήρθε ταυτόχρονα με την παρουσία των ανδρών του ΕΔΕΣ στο Αρχοντοχώρι. Την πληροφορία την έλαβε δια ασυρμάτου η αντάρτισσα, αδερφή του καπετάν Φουρτούνα, Ελένη Αντ. Λιάκα, η οποία αψηφώντας «τα βόλια του εχτρού» έτρεξε και χτύπησε δαιμονισμένα τις καμπάνες του (παλιού) Αγίου Σπυρίδωνα. Με τον τρόπο αυτό έστελνε στους κατοίκους το μήνυμα του κινδύνου που διέτρεχαν και τους προέτρεπε «να πάρουν τα μέτρα τους», να οργανωθούν, να βρουν τρόπο να αντισταθούν…
Με τις πρώτες ριπές των ανδρών της Μαχητικής Ομάδας δημιουργήθηκε μεγάλος πανικός στους κατοίκους. Οι γεροντότεροι και τα παιδιά, αψηφώντας τις «σφαίρες του εχθρού», κατέφυγαν στα γύρω βουνά. Μαζί με τους τρομαγμένους ανθρώπους έτρεχαν αλαφιασμένα και τα εκατοντάδες ζώα, που κείνη την ώρα ξεδιψούσαν στο λάκκο ή ήταν σταβλισμένα στα γύρω από το νεκροταφείο χέρσα χωράφια. Ήταν τέτοια η μανία των σκοπευτών που άλλες αδέσποτες σφαίρες έριξαν κατάχαμα μία αγελάδα του Αποστόλη Καρκάση, και άλλες στοχευόμενες κατατρύπησαν τα σπίτια των Λασκαραίων, των Μπαναίων, των Δρακαίων … και πολλών άλλων αριστερών κατοίκων. Οι ξεχασμένοι στην αγορά … κλείστηκαν στα καφενεία του Καρκάση, του Γιαννέλη, του Τσίνα, … Άλλοι κάτοικοι κρύφτηκαν σε αχυρώνες ή σε μυστικές κρύπτες που είχαν κατασκευάσει για τέτοιες δύσκολες στιγμές και οι πιο ριψοκίνδυνοι κατέφυγαν για ασφάλεια στις γύρω στάνες τους. Όμως, οι περισσότεροι έμειναν στα σπίτια τους οχυρωμένοι, καλά οπλισμένοι και περίμεναν «το Χάρο να παλέψουν στα μαρμαρένια αλώνια» …
Κατά τις αφηγηματικές μνήμες των σοφών γερόντων οι οργανωμένοι αριστεροί ήταν αποφασισμένοι να συγκρουστούν με τους άνδρες του ΕΔΕΣ! Ο Ανάστος Ευστ. Λιοπύρης -καπετάν Καλιακούδας, ο Στάθης Δ. Λιοπύρης (πολιτικός), ο ΕπαμειΝώντας Μπανιάς-καπετάν Πελεκούδας, ο Στάθης Αντ. Λιάκας-καπετάν Φουρτούνας και ο Στάθης Λιοντάκης, έχοντας μαζί τους βαρύ οπλισμό ταμπουρώθηκαν μέσα στο σπίτι του Ανάστου Λιοπύρη-καπετάν Καλιακούδα ή το σπίτι του γέρου Στάθη Λιοπύρη-Κτσούρα και του Μίχα Χρήστου Λιοπύρη (θεωρητικός του ΕΑΜ Αρχοντοχωρίου).
Ο Αντώνης Λιάκας, ο ΕΠΟΝίτης Δημήτρης Φ. Χάνδρας, ο Γρηγόρης Χάντρας, ο Σπύρος Βασιλείου Χάνδρας, ο Δημήτρης Λιάκας, οι Λιοντακαίοι, ο Θ. Ρετούλης, ο Ηλίας Σιδεράς, ο Ηλίας Πιτσινέλης και άλλοι κεντρο αριστεροί του πάνω χωριού οχυρώθηκαν μέσα στον παλιό Άγιο Σπυρίδωνα. Τα αδέρφια Μήτσος και Σπύρος Καλλιμάνης, οι Δρακαίοι, οι Ρουπαίοι, οι Μπαναίοι, οι Λασκαραίοι,.. κ.ά. ταμπουρώθηκαν στις δικές τους γερές πέτρινες οχυρώσεις. ..κ. ά.
Οι πολλές και διασταυρωμένες βιωματικές μνήμες πολλών Αρχοντοχωριατών μας επιβεβαιώνουν το γεγονός της διεξαγωγής μιας μεγάλης ένοπλης εμφύλιας σύγκρουσης!
Οι αντάρτες του ΕΔΕΣ μόλις κατέλαβαν το στρατηγικό ύψωμα του Άη Χαράλαμπου- Ανεμόμυλου στήσανε τα μυδράλιά τους. Στη συνέχεια έχοντας τον έλεγχο του χωριού εξαπλώθηκαν παντού με μεγάλη ευκολία. Στήσανε σε καίρια σημεία εξοπλισμένες με βαρύ οπλισμό φρουρές, όπως στα «Τραχώνια», το «Αμπελάκι», στ΄ «Σπύρου Ράχη», … και από εκεί, με τη συμβολή και των ντόπιων καλά εκπαιδευμένων ελεύθερων σκοπευτών, επ., νπ και δκ …, άρχισαν να ρίχνουν ασταμάτητα τις σφαίρες των πολυβόλων τους πότε αδιακρίτως για εκφοβισμό των κατοίκων και πότε κατ΄ επιλογή – στα σπίτια των καπεταναίων και άλλων ΕΑΜιτών του Αρχοντοχωρίου. Ώρες ολόκληρες βοούσαν τα όπλα των συν Ελλήνων – Αρχοντοχωριτών ΕΑΜολασιτών και των Ξηρομεριτών ΕΔΕΣιτών.
Χαλασμός3 Κυρίου! Για ώρες ολόκληρες ο ήχος των όπλων4 επέβαλε την απόλυτη σιωπή. Για ώρες πολλές βασίλευε «άκρα του τάφου σιωπή», «γιατί τα έσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά»5. Με απειλητικές φωνές οι ΕΔΕΣίτες «αντάρτες» φώναζαν ασταμάτητα, πότε από τα γύρω υψώματα και πότε περιδιαβαίνοντας τους δρόμους και τα σοκάκια του χωριού: «παραδώστε τα όπλα Ζαβιτσάνοι Αμίτες-Εαμίτες, γιατί αλλιώς θα σας κάψουμε ζωντανούς»! Απαιτούσαν να τους ταπεινώσουν, να τους εξανδραποδίσουν…
Κι όσο δεν ανταποκρίνονταν κανένας στα μισητά καλέσματα τους τόσο ο θυμός τους γιγάντωνε. Ώσπου μια ακραία, φανατική ομάδα εφαρμόζοντας τρομοκρατικές μεθόδους ανέλαβε να γονατίσει τους ταμπουρωμένους στα σπίτια τους πατριώτες αντιστασιακούς. Σύμμαχοί τους στην ακραία και τοξική της συμπεριφορά ήταν και οι Αρχοντοχωρίτες ομοϊδεάτες τους: ΠΝ., ΚΔ., ΝΑ., ΣΧ., ΣΛ., ΤΛ., ΒΚ., ΝΚ., ΣΠ., ΓΠ., …και ΣΜ., οι οποίοι τριγυρνούσαν με τον υπαρχηγό τους, Σωτήρη Δημ. Πιτσινέλη, τις γειτονιές του χωριού και με απειλητικά καλέσματα προέτρεπαν τους ΕΑΜοαντάρτες να παραδοθούν: «… παραδοθείτε για να μη χυθεί αίμα αδερφικό, αλλιώς θα σας κάψουμε ζωντανούς…!» (αφηγηματική μνήμη ΝΣΧ.).
Όταν οι αμυνόμενοι του Άη Σπυρίδωνα κατόρθωσαν να διαφύγουν προς τα «Σκαλιά» του Μπούμιστου, οι ΕΔΕΣίτες αντάρτες άρχισαν να στήνουν «τρελό χορό». Ξεκίνησαν τους πανηγυρισμούς με φωνές και τουφεκιές, παρ΄ ότι δεν είχαν ολοκληρώσει την κατάληψη όλων των σπιτιών, παρ΄ ότι δεν είχαν καταλάβει ακόμη το σπίτι το Λιοπυραίικο, το σπίτι όπου ήταν οχυρωμένοι και αμυνόμενοι οι γενναίοι καπεταναίοι του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ…
Παρέλασαν από την μία άκρη στην άλλη άκρη του χωριού -τον Άη Δημήτρη μέχρι το κέντρο της Χιμάρας- και σύμφωνα με τη μαρτυρία-αφηγηματική μνήμη του Ν. Χ., ο υπαρχηγός του Καραμπέκιου, Σωτήρης Δ. Πιτσινέλης (Χρυσοβιτσάνος εκ Αρχοντοχωρίου), έστησε-ύψωσε «τη γαλάζια σημαία της νίκης» κατά των ανταρτών του Αρχοντοχωρίου στο δικό του σπίτι. Ύστερα οι αξιωματικοί του ΕΔΕΣ συγκεντρώθηκαν στο επιταγμένο καφενείο του Ν. Καϋμενάκη (Καϊρη), όπου και συνέχισαν τον «τρελό χορό», ενώ την ίδια χρονική στιγμή ξυλοκοπούσαν άγρια στα υπόγεια των καφενείων τους συλληφθέντες ΕΑΜίτες Λ. Σ., Λ. Φ., Γ. Μ., Δ.Σ., …κ. ά.
Κείνη τη χρονική στιγμή η συμπεριφορά των μαχητών του ΕΔΕΣ ήταν ατιθάσευτη. Αποτέλεσμα της αγριότητάς τους ήταν να φύγει μία σφαίρα από το όπλο του διμοιρίτη Αετινού μαχητή. Ντ. Φ., και να σκοτώσει τη κυρά Μίχαινα Ρούπα (Γιανούλα Νικ. Καρφή), η οποία παρακολουθούσε τα στρατιωτικά δρώμενα από το παράθυρο του σπιτιού του Παντ. Λιάβα. Αφηγηματικές μνήμες λένε πως η αγρότισσα Μίχαινα Ρούπα ή Γιαννούλα Καρφή (μάνα του Μήτσου Ρούπα ή Τσακαρδέκα) είχε αναλάβει να φέρει εις πέρας μια ιδιαιτέρως επικίνδυνη αποστολή: Ανέλαβε την παρακολούθηση των δεξιών «αντάρτικων» αμάδων και τη μετάδοση πληροφοριών τόσο στην οικογένεια Παντ. Λιάβα, που εκείνη τη μέρα έκρυβε τον αντάρτη Γιάννο Ρούπα και τον Βλυζανίτη αντάρτη «καπετάν Μπουκοβάλα», όσο και τους άλλους αντιστασιακούς της γειτονιάς του «Μαυροβονίου». Για την Μίχαινα Ρούπα σημειώνεται επίσης ότι δρούσε ριψοκίνδυνα, έξω από τις συνήθεις νόρμες και τα στερεότυπα της εποχής…
Από τη θριαμβευτική νίκη στην ταπεινωτική ήττα…
Όμως, οι θαρραλέοι καπεταναίοι δεν είχαν πει την τελευταία τους λέξη. Όσο ήταν ταμπουρωμένοι μέσα στο Λιοπυραίικο καστρόσπιτο (σημερινό σπίτι Ν. Πεταλιά) σχεδίασαν με προσοχή και ιδιαίτερη εξυπνάδα την πολεμική τακτική τους:
Όταν οι ΕΔΕΣίτες Μαχητές τους παρέδωσαν το μήνυμα της παράδοσής τους οι οχυρωμένοι καπεταναίοι αρνήθηκαν και πριν εμπλακούν σε κανονική μάχη με τα αδέρφια τους, τους συνέλληνες Ξηρομερίτες, τους συγγενείς και φίλους Αρχοντοχωρίτες, ευχήθηκαν ο ένας τον άλλο «ψυχή βαθιά!», κάτι σαν το «καλό βόλι!» το φωνητικό αποτύπωμα των αγωνιστών του 1821, κάτι σαν τη Σπαρτιατική φράση «ή ταν ή επί τας».
Ύστερα σύρανε το δικό τους χορό, το κλέφτικο
«Εσείς μωρέ παιδιά κλεφτόπουλα,
Παιδιά της Σαμαρίνας,
μωρέ παιδιά καημένα,
Παιδιά της Σαμαρίνας,
κι ας είστε λερωμένα, …».
Γιατί ήξεραν πως στις δοξαστικές αυτές στιγμές, που «ο χάρος πάλευε με το Διγενή …», έπρεπε να αλληλο εμψυχωθούν… να πάρουν βαθιές ανάσες, να οπλιστούν με θάρρος, ευψυχία, παλικαριά, πνεύμα οξυδερκή, και φρόνημα σταθερό …. και να νικήσουν!
Και τούτο έπραξαν οι αγωνιστές της ελευθερίας. Οι πραγματικοί πατριώτες αποφάσισαν να δώσουν τη ζωή τους, τα νιάτα τους για την τιμή της Ελλάδας.
Και μέσα στην απόλυτη καταχνιά μία ηλιαχτίδα φωτός έφερε το μήνυμα της αισιοδοξίας! Το Άγιο Πνεύμα σα να διάλεξε τη μεριά του δίκιου και πήγε και κάθισε στο καστρόσπιτο του Ανάστου και του Μίχα Λιοπύρη. Πράγματι, οι πολύπειροι και εγγράμματοι αξιωματικοί του ΕΛΑΣ φαίνεται πως δεν είχαν πει την τελευταία τους λέξη. Βασανίζονταν για ώρες στις σκέψεις τους, ώσπου ο πολυμήχανος Ανάστος, που είχε λήμα το μυαλό (εξ ου και «Λημάς»), λειτούργησε σαν «ο από μηχανή θεός»… Με την θαρραλέα του στάση, την ώριμη σκέψη, την ηρεμία πνεύματος, την περίσσια αποφασιστικότητα που έφτανε τα όρια της θρασύτητας, βρήκε τη λύση. Σκαρφίστηκε ένα λυτρωτικό για την ομάδα σχέδιο. Σκηνοθέτησε μία θεατρική παράσταση, στην οποία ο ίδιος ανέλαβε να παίξει τον πιο ριψοκίνδυνο ρόλο: Ο θαρραλέος και σύγχρονος «πολυμήχανος Οδυσσέας», καπετάν Καλιακούδας, έκανε τον σοβαρά τραυματισμένο έως και ετοιμοθάνατο πολεμιστή και κάλεσε, μέσω κοινού οικογενειακού φίλου τον ΕΔΕΣίτη αξιωματικό και γιατρό Χρ. Γκόλια, να τον επισκεφτεί για να τον «αναστήσει». Επιπλέον, η ανειλικρινής πρότασή του προέβλεπε την παράδοση στη Μαχητική Ομάδα του ΕΔΕΣ, τόσο του ιδίου όσο και των συντρόφων του (ο γιατρός Χ. Γκόλιας ήταν έμπιστος και επί χρόνια οικογενειακός γιατρός της οικογενείας Ευσταθίου Αν. Λιοπύρη).
Ο γιατρός Χρ. Γκόλιας και υπαρχηγός του ΕΔΕΣ πιστεύοντας ότι ο «άρρωστος», Ανάστος Λιοπύρης, του έλεγε αλήθεια, πως μετά την ιατρική εξέταση θα του παραδίνονταν, αλλά και πως θα τον βοηθούσε στη σύλληψη και των άλλων καπεταναίων, έπεισε -για ιατρικούς και άλλους λόγους- τον διαλλακτικό αρχηγό του ΕΔΕΣ, Κ. Καραμπέκιο, να του δώσει την άδεια για να τον επισκεφτεί στο σπίτι του. Πράγματι, ο γιατρός Χ. Γκόλιας, πήρε μερικούς αντάρτες του νοσηλευτικού τμήματος του ΕΔΕΣ και πήγε στο σπίτι του αρρώστου. Εκεί τους υποδέχθηκε με περίσσια (υποκριτική) ευγένεια ο φίλος του και πατέρας του Ανάστου, Στάθης Λιοπύρης ή Κτσούρας. Οι ΕΔΕΣίτες μαχητές στρογγυλοκάθισαν στην ξυλόγλυπτη τραπεζαρία. Κεράστηκαν γλυκό του κουταλιού και σπιτικό ποτό… και χαλάρωσαν. Ο γιατρός πήγε στο δωμάτιο του ασθενή για να εξετάσει, κατά πως έλεγε ο ιατρικός του όρκος και η συνείδησή του, τον «ετοιμοθάνατό ασθενή». Όταν διαπίστωσε πως η υγεία του ασθενούς ήτο σε πολύ καλή κατάσταση χαμογέλασε… και αμέσως με πολύ ήρεμο ύφος, αξιοπρεπέστατο ήθος και ευγένεια ψυχής του ζήτησε να συνεργαστεί μαζί του και να παραδοθεί στην Ομάδα των Μαχητών.… «Είσαι περικυκλωμένος από παντού, Ανάστο. Δεν έχεις άλλη επιλογή! Παραδόσου και φέρσου αντρίκια», του είπε.
Και πριν προλάβει να ολοκληρώσεις τις προτάσεις και τις σκέψεις του πετάχτηκαν μέσα από τη μεγάλη εντοιχισμένη ξύλινη ντουλάπα, αλλά και κάτω από τα μεγάλα σιδερένια κρεβάτια οι αντάρτες καπεταναίοι: Στάθης Δ. Λιοπύρης, Επ. Ι. Μπανιάς, Στάθης Αντ. Λιάκας και Στάθης Λιοντάκης. Συνέλαβαν το γιατρό και υπαρχηγό του ΕΔΕΣ Χ. Γκόλια και στη συνέχεια με βίαιο τρόπο αφόπλισαν όλη την υγειονομική ομάδα του ΕΔΕΣ!
Έτσι, ο υπαρχηγός του ΕΔΕΣ με την υγειονομική ομάδα του βρέθηκαν ανεπάντεχα όμηροι των ανταρτών!
Ο αρχηγός της ομάδας του ΕΔΕΣ, Κ. Καραμπέκιος, κείνη τη χρονική στιγμή βρίσκονταν σε κοντινό φιλικό σπίτι (ΣΧ.) όπου περίμενε περιχαρής να παραλάβει τους αιχμαλώτους, και να θριαμβολογήσει για το «θετικό» αποτέλεσμα της καλοσχεδιασμένης επίθεσής του. Τον ενδιέφερε περισσότερο ο αντίχτυπος που θα είχε σε όλο το Ξηρόμερο και την Αιτ/νία η κατάληψη του Ανταρτοχωρίου, του χωριού των πολλών και σπουδαίων ανταρτοΚαπεταναίων, αλλά και το πολιτικό μήνυμα που θα εκλάμβαναν οι ηγεσίες του ΕΔΕΣ Αιτ/νίας και Άρτας. (…)
Τελικά, η εξέλιξη της σύγκρουσης των ΕΔΕΣιτών ανταρτών και των ΕΛΑΣιτών ανταρτών δεν έγινε όπως την περίμενε, με βάση τα μέχρι τότε θετικά γι αυτόν δεδομένα της σύγκρουσης.
Αντί για αιχμαλώτους και θριαμβολογίες που σχεδίαζε, έλαβε ένα γράμμα, το οποίο όταν το διάβασε του ήρθε μεγάλη σκοτοδίνη.
Στο σημείωμα αυτό οι καπεταναίοι του μηνούσαν να πάρει τα παλικάρια του και να φύγει από το Αρχοντοχώρι: «Καπετάνιε, Κ. Καραμπέκιο, οι δικοί σου άνθρωποι …. είναι κρατούμενοί μας – όμηροί μας. Πρέπει να πάρεις την Μαχητική Ομάδα και να φύγεις από το χωριό μας. Αν δεν αποχωρήσετε το γρηγορότερο, θα τους εκτελέσουμε…»
Ο Ταγματάρχης Καραμπέκιος, διαβάζοντας την επιστολή των καπετάνιων Στάθη Αντ. Λιάκα, Επαμεινώνδα Ι. Μπανιά, Στάθη Δ. Λιοπύρη (πολιτικός) και Ανάστου Στ. Λιοπύρη, ξαφνιάστηκε από την αρνητική αυτή εξέλιξη και ζήτησε επειγόντως να διαπραγματευτεί μαζί τους. Πράγματι, ύστερα από ειρηνικές διαπραγματεύσεις, ο Καραμπέκιος, ως έξυπνος και διορατικός κεντρώος αξιωματικός που ήταν, για να μην θέσει σε κίνδυνο τη ζωή των δικών του σημαντικών ανθρώπων, διέταξε την γενική οπισθοχώρηση της ομάδας με σημείο συγκέντρωσης το Αμπελάκι, και εν συνεχεία την αναχώρησή τους για την Κατούνα. Κατά τη συμφωνία τους θα τον ακολουθούσαν σε μεγάλη απόσταση, συνοδεία Αρχοντοχωριτών ανταρτών, οι όμηροι μαχητές της υγειονομικής ομάδας του γιατρού Χρ. Γκόλια.
Έτσι κι έγινε… οι όμηροι συνοδεύτηκαν από την ομάδα των καπεταναίων Φουρτούνα (Λιάκα), Καλιακούδα (Λιοπύρη), Πελεκούδα (Μπανιά), όπως μας καταμαρτυρεί και ο λαϊκός μας ποιητής Δ. Χάνδρας, μέχρι την τοποθεσία Λαμπέτη, όπου και αφέθηκαν ελεύθεροι.
Η Μαχητική Ομάδα του Κ. Καραμπέκιου, αν και χρησιμοποίησε κατά τις διαπραγματεύσεις πολλές μεθόδους προσέγγισης (γνωστούς, συγγενείς – Κονάκι… απειλές…) τελικά συνθηκολόγησε, δέχτηκε τους όρους των νικητών και οπισθοχώρησε, αφού τον νικητή της σύγκρουσης δεν το καθόρισαν τα πολυπληθή όπλα, και η θέληση των πολλών, αλλά η αποφασιστικότητα των λίγων και ο οξυδερκής νους ενός ανθρώπου!
Οι καπεταναίοι του Αρχοντοχωρίου, Ευστάθιος Αντ. Λιάκας- καπετάν Φουρτούνας, Αναστάσιος Ευστ. Λιοπύρης – καπετάν Καλιακούδας και Επαμεινώνδας Μπανιάς – καπετάν Πελεκούδας
Το κλίμα και τα γεγονότα εκείνης της -ιστορικά καταγεγραμμένης- ημέρας μας το μεταφέρει στο σατιρικό ποίημά του ο ΕΠΟΝίτης και λαϊκός ποιητής, απόφοιτος του Ελληνικού Σχολείου-Σχολαρχείου Μύτικα, Δημήτρης Φ. Χάνδρας. Τούτο δε μας το απήγγειλε-αφηγήθηκε ο εν ζωή σήμερα 95χρονος αδερφός του Χρυσόστομος Φ. Χάνδρας. Κατά τον αείμνηστο Ντίνο Στέλιου Σκαρογιάννη, η καταγραφή του γεγονότος, που μας απαγγέλθηκαν και από τον ίδιο, γράφτηκαν από τον «σοφό» και σκωπτικό λαϊκό ποιητή Σωκράτη Στάθη Μήτση! Επιπροσθέτως, αποσπασματικές στροφές απαγγέλθηκαν και από πολλούς σοφούς γέροντες που έζησαν τα σκληρά εκείνα αδελφοκτόνα χρόνια!
Ψυχή βαθιά – Εμφύλια σύγκρουση στο Αρχοντοχώρι
Ο Καραμπέκιος από τον Αετό
με τους οπλαρχηγούς του
και με τα παλικάρια του
κι μ’ όλους τους δικούς του
*
στο Αρχοντοχώρι ήρθανε,
αφού έφυγε από την Κατούνα,
να αφοπλίσει τους αντάρτες
του καπετάν Φουρτούνα.
*
Ήρθαν για να αφοπλίσουνε
τους Αρχοντοχωρίτες,
τα όπλα να τους πάρουνε
γιατί ήτανε ΕΑΜίτες.
*
Ήρθανε όλοι μαζί και στήσανε τα πολυβόλα
στ’ Αμπελάκι, στον Ανεμόμυλο…. και στ’ Σπύρ’ τη Ράχη
και κατά τις 3 η ώρα ακριβώς
ξεκίνησε η μάχη,
*
Αυτό, όμως, να κάνουνε δε μπόρεσαν,
γιατί «ήτανε από φτέρη»
και αυτό τους έκανε να πάθουνε
μεγάλο χουνέρι μέσα το καλοκαίρι.
*
Καλύτερα Κ……. μου
να κρέμαγες κουδούνα,
παρά που θέλησες να ξεφορτωθείς / παρά που πήγες για αφοπλισμό
-σ-τον καπετάν Φουρτούνα.
(για τη στιγμή που η μοίρα άλλαξε την πορεία σύγκρουσης… γράφτηκαν οι στροφές:)
Κι ο Πιτσινέλης φώναξε:
«πάψτε παιδιά το πυρ,
ο Γκόλιας είν’ αιχμάλωτος
στο σπίτι του Λιοπύρ’».
*
Κι ο Γκόλιας είν’ αιχμάλωτος
κι είκοσι αφοπλισμένοι,
κι οι ΕΔΕΣίτες όλοι τους θρηνούν:
«τι πάθαμε οι καημένοι!».
ή
κι ο Καραμπέκιος κάθονταν
κι αυτούς να περιμένει.
*
Ο Γκόλιας είν’ αιχμάλωτος
στο σπίτι του Ανάστου,
τον βάλανε κι έφτιαχνε
καφέδες του Σταθάτου.* (του καφετζή Στάθη Λιοπύρη ή Κτσούρα, πατέρα του Ανάστου….)
*
Κι ο Καραμπέκιος κάθονταν
στη λάκα στ΄ Αμπελάκι,
στρωτές μετάνοιες έκανε
στο Νίκο τον Κονάκη. (πιθανόν κάποιο παρώνυμο του γέρο Νίκο Ρούπα ή Ν. Συργιάννη)
*
– Σύρε ρε μπάρμπα Νίκο μου,
στον καπετάν Φουρτούνα,
και πες του να απολύσει τα παιδιά
να πάμε στην Κατούνα.
Τέλος τους απολύσανε
κι έφυγαν σαν τα γίδια,
για τη «Λαμπέτη»* τράβηξαν,
να φάνε αγραπίδια.
(*τοποθεσία μεταξύ Κατούνας-Αετού;)
Ψυχή βαθιά και οδηγοί και στη δική σου/μας ζωή, οι Αρχοντοχωρίτες καπεταναίοι!
Σημ: Το κείμενο είναι απόσπασμα από την ερευνητική μου εργασία που φέρει τον τίτλο: ΤΟ ΑΡΧΟΝΤΟΧΩΡΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΑΠΕΤΑΝΙΟΥ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΣΤΑΘΗ ΑΝΤ. ΛΙΑΚΑ – ΚΑΠΕΤΑΝ ΦΟΥΡΤΟΥΝΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 1940-1950
_______________________________________________________
1Κατά την Κων/να Μπάδα, και στη σελ. 38 του βιβλίου της «Κατοχή – Αντίσταση – Εμφύλιος» «Από τον αστικό κόσμο καταγράφεται «η θεωρία των τριών γύρων» του εμφυλίου, με «πρώτον», αυτόν που ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1943 έως το Φλεβάρη του 1944 που αργότερα συνεχίστηκε το καλοκαίρι του 1944, με «δεύτερον», τα Δεκεμβριανά και «τρίτον», τον εμφύλιο του 1946-1949)…(…)
2Το Σεπτέμβρη του 1941 ιδρύθηκε το ΕΑΜ και το 1942 ιδρύθηκε και το ΕΑΜ Αρχοντοχωρίου, όπου σε αυτό οργανώθηκε σχεδόν το σύνολο του χωριού. Την ίδια περίοδο, Σεπτέμβρη του 1941, ιδρύθηκε και το ΕΔΕΣ, και στη συνέχεια και το ΕΔΕΣ Ξηρομέρου. Η μαζικότητα της αντιστασιακής οργάνωσης του ΕΑΜ Αρχοντοχωρίου μειώθηκε όταν, δια του Νόμου 260/Ιούνιος του 1943, ιδρύθηκαν τα Τάγματα Ασφαλείας και όταν, αρχές του 1943, μέρος ανδρών εντάχθηκαν στην αντιστασιακή οργάνωση του ΕΔΕΣ Ξηρομέρου…
3«Είπε ο Χαλασμός», ποίημα Κωστής Παλάμάς, ..
4Διάβασε: «Ο ήχος του όπλου», 1987, Λούλα Αναγνωστάκη
5«Ύμνος εις την Ελευθερία», Διονύσιος Σολωμός, ..