Του Γιώργου Π. Μπαμπάνη
Με τον ξάδερφό μου Αποστόλη Νάνο και την επαγγελματία φωτογράφο Διονυσία Κατσίγιαννου επισκεφθήκαμε τα επιβλητικά τείχη και τους εμβληματικούς πύργους της αρχαίας πόλης με τις τεράστιες ορθογώνιες πέτρες, που έχουν προκαλέσει δέος και θαυμασμό σε παλαιούς ξένους περιηγητές κι έχουν απαθανατισθεί με λεπτομερείς περιγραφές
Δέος και θαυμασμό για των καιρό των Ελλήνων μπορεί να νιώσει ένας επισκέπτης, όταν αντικρίσει την επιβλητική σε μέγεθος αρχαία Μητρόπολη στην Παλαιομάνινα. Άλλωστε είναι εκπληκτικές και πολύτιμες οι περιγραφές, οι επισημάνσεις και οι διαπιστώσεις μεγάλων ξένων περιηγητών που επεσκέφθησαν την Ακαρνανία, τα βλαχοχώρια της Μάνινας και, φυσικά, την αρχαία και νέα Παλαιομάνινα.
Την Παλαιομάνινα, λοιπόν, επεσκέφθησαν το 1805 ο Άγγλος τοπογράφος και νομισματολόγος Γουλιέλμος Μαρτίνος Ληκ (William Martin Leake), ο οποίος ανέφερε με δέος και θαυμασμό “Δεν έχω δει αλλού κάποιο παρόμοιο δείγμα αμυντικών έργων…», το 1860 o μεγάλος Γάλλος περιηγητής Λέον Εζέ (Leon Heuzeuy), ο οποίος με τη σειρά του εντυπωσιάστηκε κι εκείνος με την κατασκευή της Αυλόπορτας και ο περισσότερο ειδικός σε λαογραφικά θέματα Γερμανός Βάϊγκαντ (Gustav Weigand). Σημειώνω ότι τόσο ο Εζέ όσο και ο Ληκ στις εκτενείς περιγραφές τους αναφέρουν πολλά χρήσιμα και άγνωστα στοιχεία για την ακρόπολη, την Αυλόπορτα και τον απέραντο εσωτερικό χώρο της αρχαίας πόλης.
Έτσι, κατά την πρόσφατη επίσκεψη μου χωριό της Παλαιομάνινας μαζί με τον ξάδερφο μου Αποστόλη Νάνο και την φίλη μας επαγγελματία φωτογράφο Διονυσία Κατσίγιαννου, ξεκινήσαμε το φωτογραφικό μας οδοιπορικό στο παρελθόν, στα βάθη των αιώνων από την Κεντρική Πύλη ή Αυλόπορτα! Μία πύλη που από το 1997 είναι σε ξύλινο νάρθηκα, για να μην καταρρεύσει, αλλά δεν έχανε ούτε στιγμή την αρχαία αίγλη της και τη σημερινή επιβλητικότητα της, με μόνιμο, απέναντί της, σύντροφο τον ορμητικό Αχελώο. Αυτή η εμβληματική κεντρική πύλη των τειχών της αρχαίας πόλης της Παλαιομάνινας πύλη εξακολουθεί να αναδεικνύει τη θαυμαστή τέχνη και θαυμαστή επιστήμη των Ελλήνων για να την κατασκευάσουν και να παίξει επί αιώνες τον έξυπνο ρόλο της να ξεγελάει τον εχθρό, όπως αναφέρει άλλωστε και ο Εζέ :
«..Η μεγάλη πόρτα που είχαν κατασκευάσει ήταν απλώς για τα μάτια: δεν μπορούσαν να μπουν στο οχυρό τους ούτε με αμάξια ούτε με τα ζώα, αν κουβαλούσαν πράγματα. Ένας έφιππος ήταν αναγκασμένος να κατέβει στο έδαφος. Όλα θυσιάζονταν για την ασφάλεια του χώρου, που μοιάζει μάλλον να ήταν για να μπορεί να αμυνθεί κανείς παρά για να χρησιμοποιηθεί για την επιβίωσή του. Αναρωτιέται μάλιστα κανείς πώς μπορούσαν, σε μια επείγουσα στιγμή, να βάλουν μέσα τις σοδιές τους, τα κοπάδια τους και τα εργαλεία τους…»
Θαυμαστή για την κατασκευή της, αλλά και τη χρησιμότητά της, είναι και η εσωτερική πύλη με το ανεστραμμένο σκαλοπάτι, η οποία βρίσκεται λίγα μέτρα μετά την κεντρική πύλη και την οποία περιγράφει και ο Ληκ:
«… Οι πέτρινοι λίθοι πάνω από την πύλη προεξέχουν. Ο ένας είναι πάνω από τον άλλο, σαν να σχηματίζουν ανεστραμμένο σκαλοπάτι. Ίσως και να υπάρχει ή να υπήρχε και κάτω σκαλοπάτι επικοινωνίας, το οποίο τώρα να είναι θαμμένο στη γη και στα ερείπια. …»
Δυστυχώς, η πυκνή βλάστηση και οι θάμνοι δεν μάς επέτρεψαν το οδοιπορικό μας στο εσωτερικό της αρχαίας πόλης και με οδηγό τον αρχαίο λιθόστρωτο που έχει απομείνει από τη χρήση του κατά τη μετάβαση έως το 1960 στο ποτάμι για νερό με τα άλογα και τα γαϊδούρια και που το έχει διασώσει η Εταιρεία Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας με αποτύπωσή του από τον πολιτικό μηχανικό Μάκο Κατσαρό, θα καταλήγαμε στην Ακρόπολη!
Η επίσκεψή μας στην ακρόπολη, με τον υπό κατάρρευση εμβληματικό πύργο που ακόμα και σήμερα αποτελεί το κύριο παρατηρητήριο της αρχαίας πόλης, έγινε δια άλλης…οδού. Εκεί, με θυμηθήκαμε και την περιγραφή του Εζε για την ακρόπολη για την οποία αναφέρει, μεταξύ πολλών άλλων, ότι ” σχηματίζει πάνω στο οροπέδιο, που κοσμεί από μακριά τις όχθες του Αχελώου, ένα ακανόνιστο τετράγωνο με πύργους στην άκρη του…».
Μύθοι και ιστορίες
Επίσης, εκεί στην ακρόπολη θυμηθήκαμε και τους θρύλους και τις ιστορίες που αποκτά ο κάθε τόπος. Σίγουρα σε όλους δημιουργείται η απορία πώς χτίστηκαν όλα αυτά. Και πόσο μάλλον σε μία ακανόνιστη μορφή του εδάφους. Πόση ευφυΐα θα διέκρινε αυτόν τον πολεμοχαρή λαό για να καταφέρει αυτό το αποτέλεσμα. Στο υπό έκδοση βιβλίο “Οι Αλαφροΐσκιωτοι” ο παππούς μου δημοσιογράφος και συγγραφέας Δημήτρης Στεργίου παρουσιάζει έναν ιδιαίτερο διάλογο που στον καθένα από εμάς σε τέτοιου είδους συζητήσεις θα μας καθήλωνε και θα ξεσήκωνε τη φαντασία μας. Διάβασα στη συντροφιά ένα σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο αυτό που έχει τη μορφή μυθιστορίας και στηρίζεται σε διηγήσεις των παππούδων μας κατά τη δεκαετία του 1950:
-Κύριε καθηγητά, βλέπω τα επιβλητικά τείχη και τους πύργους της αρχαίας πόλης να είναι χτισμένα με τεράστιες ορθογώνιες και εκπληκτικές γωνίες πέτρες. Πώς μπόρεσαν οι πρόγονοί μας να χτίσουν τα τείχη αυτά και να τοποθετήσουν τους τεράστιους πελεκημένους βράχους σε τόσο μεγάλο ύψος, ρώτησε τον φιλόλογο ο Μήτσος.
-Είχα κι εγώ από μικρός την απορία αυτή, είπε, παρεμβαίνοντας, ο παππού – Φίλιππας. Και όποιους ρωτούσα έπαιρνα αυτή την απάντηση: Τα παλιά τα χρόνια, οι μυθικοί Έλληνες είχαν τεράστιο ύψος και τεράστια δύναμη. Αυτοί έχτισαν τα κάστρα, κουβαλώντας τις μεγάλες πέτρες με τα χέρια. Γι΄ αυτό, ο μεγαλύτερος όρκος τους ήταν: να πέσω αν δεν λέω αλήθεια! Αυτό φοβόντουσαν οι μυθικοί Έλληνες, δηλαδή να μη πέσουν χάμω, διότι δεν μπορούσαν να σηκωθούν, αφού ήταν ψηλοί σαν κυπαρίσσια, σαν τις ψηλότερες λεύκες…
– Τέτοιες αντιλήψεις ή ιστορίες, σαν αυτή που μας είπε ο παππού – Φίλιππας, για το μυθικό λαό των Ελλήνων ή για τον «καιρό των Ελλήνων», διηγούνταν και διηγούνται οι νεώτεροι Έλληνες σε πολλές περιοχές της χώρας και μάλιστα εκεί όπου υπάρχουν αρχαία κάστρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι με τον ίδιο τρόπο ο Όμηρος φέρνει σε αντίθεση τους ήρωες της μυθικής εποχής με τους αδύναμους σύγχρονούς του ανθρώπους. Για παράδειγμα στην Ιλιάδα (Ε, 302) αναφέρονται τα ακόλουθα: «Κοτρόνα ασήκωτη παίρνει ο Διομήδης τότε, που δυο μαζί δεν θα τη σήκωναν απ΄ όσοι άνθρωποι ζούνε τώρα στη γη, μα αυτός ανέκοπα την έπαιζε μόνος».
-Έχω διαβάσει ότι τα τείχη αυτά λέγονται «κυκλώπεια», είπε ο Μήτσος.
-Ναι, αυτή την εξήγηση έδιναν οι αρχαίοι, αλλά και οι νεώτεροι για να εξηγήσουν πώς χτίστηκαν τα τείχη αυτά με τόσες τεράστιες πέτρες που ζυγίζουν μάλιστα πολλούς τόνους! Ότι δηλαδή αυτές τις τεράστιες πέτρες σήκωναν, κουβαλούσαν και τοποθετούσαν γίγαντες, κύκλωπες. Ανέφερα πρωτύτερα τον Όμηρο. Αλλά υπάρχουν και πολλές πληροφορίες και αναφορές από αρχαίους συγγραφείς για το θέμα αυτό. Για παράδειγμα, ο Παυσανίας στα «Αττικά» αναφέρει ότι ο Αίαντας , που είχε πάρει μέρος στον τρωικό πόλεμο, ήταν ένας γίγαντας. Επίσης, έχουμε ακούσει ή διαβάσει πολλά και για τους Κύκλωπες. Εκτός από τον Πολύφημο, τον γιο του Ποσειδώνα και της Θούσης, ο Όμηρος αναφέρει και άλλους κύκλωπες, τον Βρόντη, Στερόπη, και την Άργη, γιους τους Ουρανού και της Γης. Ο Όμηρος αναφέρει ότι οι Κύκλωπες ήταν γιγαντόσωμα όντα με τεράστια δύναμη και όταν ο Οδυσσέας πήγε στο νησί με τα παλικάρια του όπου βρισκόταν ο Πολύφημος, ο γίγαντας αυτός έφαγε έναν σύντροφο του Οδυσσέα (ανθρωποφάγοι!), ενώ στην προσπάθειά τους να φύγουν από το νησί των Κυκλώπων, ο Πολύφημος πέταγε μεγάλους βράχους με σκοπό να βουλιάξει το πλοίο! Σημειώνω ότι εκτός από τους μύθους αυτούς, υπάρχουν και ευρήματα (σκελετοί) στην Ελλάδα κι αλλού για γιγαντόσωμους ανθρώπους.
Ψηλοί, λοιπόν, και δυνατοί οι μυθικοί Έλληνες. και είναι κρίμα, όλα αυτά να χαθούν στο διάβα του χρόνου. Η ικανότητα να συνδυάζεται το παρελθόν με το παρόν και με θετικές εξελίξεις για το μέλλον δεν το συναντάς εύκολα σε έναν τόπο. Η διαφορά μας σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες είναι πως οι Έλληνες οικοδόμησαν έναν κόσμο που στηρίζεται στην παρατήρηση και στη νόηση. Γι΄ αυτό οι Έλληνες έκαμαν επιστήμη και τέχνη!