Η χρήση των μέσων μεταφοράς είναι συνδεδεμένη με την ύπαρξη της ανθρώπινης ζωής. Ο πρωτόγονος άνθρωπος μετακινούνταν συνεχώς αναζητώντας την τροφή του ή από περιέργεια να γνωρίσει το περιβάλλον του, ή ακόμα και για την προστασία του από τους διάφορους φυσικούς κινδύνους. Γρήγορα όμως, κατάλαβε ότι οι φυσικές του δυνάμεις για να διανύει μεγάλες αποστάσεις ήταν περιορισμένες και πολύ περισσότερο περιορισμένη η ικανότητά του να μεταφέρει μεγάλα βάρη σε μακρινές αποστάσεις. Οι αδυναμίες αυτές, οδήγησαν τον άνθρωπο σε
αναζήτηση διαφόρων μέσων μεταφοράς τόσο για τον ίδιο όσο και για τα αγαθά του, ξεκινώντας αρχικά με τη χρησιμοποίηση ζώων στη ξηρά.
Έτσι, από τα πρώτα χρόνια, γεωργοί και κτηνοτρόφοι κυρίως, είχαν ως βοηθούς τους διάφορα ζώα, αφού πρώτα τα εξημέρωσαν. Τα χρησιμοποιούσαν για να ταξιδεύουν οι ίδιοι , να κάνουν τις μεταφορές τους φορτώνοντάς τα ή να σέρνοντας τις άμαξες και τα κάρα, καθώς και για την καλλιέργεια της γης. Για τις μεταφορές χρησιμοποιούσαν αρχικά τα ζώα (άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια), με όσο φορτίο αυτά μπορούσαν να σηκώσουν. Με την πάροδο του χρόνου και με την εφεύρεση του τροχού έκαναν την εμφάνισή τους ο αραμπάς, η άμαξα, το κάρο, τα αυτοκίνητα, τα καράβια και τα αεροπλάνα. Εδώ δεν πρόκειται να ασχοληθώ με τα άλλα μέσα μεταφοράς παρά μόνο με αυτά που χρησιμοποιούσαν οι γεωργοί και κτηνοτρόφοι, δηλαδή με τον αραμπά την άμαξα και το κάρο.
Ο αραμπάς˂τουρκ. Araba. Λέγεται και άμαξα, βοϊδάμαξα (όταν την τραβούν βόδια). Ήταν δίτροχο κάρο που το έσερνε ένα ζευγάρι βουβάλια ή βόδια. Ήταν όλος από ξύλο, εκτός από τα στεφάνια στις ρόδες και μερικές βίδες. Χαρακτηριστικό του αραμπά ήταν το γεγονός ότι οι τροχοί του γύριζαν μαζί με τον άξονα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δυσκολεύεται στις στροφές των δρόμων και το τρίξιμο να ακούγεται μακριά. Για το λόγο αυτό οι άξονες των τροχών τακτικά αλείβονταν με χοιρινό λίπος αρχικά και αργότερα με γράσο. Το ίδιο γίνονταν και στα κάρα. Το τιμόνι του αραμπά στηριζόταν σταθερά στην καρότσα και ανεβοκατέβαινε ανάλογα με τη θέση της. Κατά το ζέψιμο το τιμόνι στηριζόταν στο ζυγό του ζευγαριού και η καρότσα βρισκόταν σε οριζόντια θέση. Ήθελε μεγάλη προσοχή στο φόρτωμα. Η καρότσα ήταν αρκετά μικρή και στα πλάγια υπερυψωμένη περισσότερο. Για να αυξάνεται το φορτίο τοποθετούσαν στα πλάγια και τέσσερα ξύλινα κοντάρια, μυτερά στην κορυφή, που τα ονόμαζαν χάλπους.
Άμαξα με δυο άλογα
Η άμαξα. Για καλύτερη μετακίνηση μικρών φορτίων και ταξιδιωτών χρησιμοποιήθηκε ή άμαξα (σούστα) με έναν άξονα και δυο τροχούς. Ήταν πιο ελαφριά και την έσερνε πάντα ένα άλογο. Στη συνέχεια ήρθαν οι διπλές άμαξες, με περισσότερα σιδερένια εξαρτήματα, δυο άξονες και τέσσερις ακτινωτούς τροχούς (παρμάκια[1]). Την έσερναν ένα ζευγάρι βουβαλιών, βοδιών ή αλόγων. Άλλοι τύποι αμαξών ανάλογα με τη χρήση έχουν αναπτυχθεί με την πάροδο των χρόνων σε διάφορες περιοχές της πατρίδας μας. Με στέγαστρα ή κλειστές άμαξες, με τζάμια και πόρτες ή με πολυτελή κατασκευή και αμαξάδες επαγγελματίες (ταχυδρομικές άμαξες, επιβατικές κ.λ.π.) με πολλά ζεύγη αλόγων.
Το κάρο ήταν ξύλινο στην αρχή με προσθήκη μεταλλικών συνδέσμων και εξαρτημάτων. Σερνόταν από ζώα, είτε ένα ζευγάρι βόδια, είτε ένα άλογο, είτε ένα ζευγάρι αλόγων, είτε από περισσότερα άλογα σε ειδικές περιπτώσεις. Συνήθως είχε 2 άξονες με 2 ζεύγη τροχών (4τροχο).
Το κάρο αποτελείται από τους τροχούς, την καρότσα και το τιμόνι. Στην αρχή, οι τροχοί ήταν από συμπαγές ξύλο με μορφή κυκλικού δίσκου. Αργότερα ανακαλύφθηκαν οι ακτινωτοί τροχοί, προστέθηκαν μεταλλικά στεφάνια και λοιποί ενισχυτικοί σύνδεσμοι. Η καρότσα αποτελούσε το κύριο μέρος του κάρου, στην οποία έβαζαν τα φορτία και καθότανε οι ταξιδιώτες, καθώς και ο οδηγός του κάρου (αμαξάς ή αμαξηλάτης) που κρατούσε τα χαλινά στα άλογα και τα κατεύθυνε αριστερά ή δεξιά. Για πιο γρήγορα τα φόβιζε με το «καμτσίκι» (μαστίγιο) ενώ στα βόδια είχε την «αξιάλη» (βουκέντρα). Η βουκέντρα ήταν μια μακριά βέργα με καρφί στην άκρη που τα σούβλαγε κάπου – κάπου και τα τρυπούσε, για να προχωρήσουν πιο γρήγορα.
Στις άκρες του τιμονιού έδεναν τα άλογα ή τα βόδια που έσερναν το αμάξι. Για το ζέψιμο των βοδιών απαραίτητος ήταν και ο ζυγός, ενώ για τα άλογα οι αλυσίδες και οι φάλαγγες. Το κάρο αντικατέστησε τον αραμπά. Σήκωνε μεγαλύτερα φορτία και ήταν ασφαλέστερο και πιο ευέλικτο από τον αραμπά. Για το φόρτωμα του κάρου με υψηλά φορτία απαραίτητοι ήταν οι χάλποι και η αμαξοτριχιά. Οι χάλποι ήταν έξι (6) ομοιόμορφοι ξύλινοι πάσσαλοι, μήκους 1.50-2.00 μέτρων, που τοποθετούνταν στα πλάγια του κάρου στις παραπόρτες, σε ειδικές υποδοχές και ήταν μυτεροί στην κορυφή. Χρησιμοποιούνταν κυρίως όταν έπρεπε να φορτώσουν δεμάτια δημητριακών, τριφυλλιού, σανού, βάτων και αγκαθιών. Η αμαξοτριχιά ήταν μεγάλη τριχιά για δέσιμο των υψηλών φορτίων σίτου και χόρτων. Έφτανε μέχρι και τα 25 μέτρα. Στο κάρο υπήρχαν ειδικά σημεία (γάντζοι) από τα οποία πιανόταν και στήριζε τα φορτία. Την αγόραζαν από τα καταστήματα των Τρικάλων και πριν την χρησιμοποιήσουν την έτριβαν με πράσινα φύλλα για να γίνει πιο μαλακή. Τη χρησιμοποιούσαν πολλές φορές για το μακροσκοίνισμα των ζώων, ώστε αυτά να βόσκουν σε ελεγχόμενο μέρος.
Στα κάρα έγιναν πολλές βελτιώσεις και δημιουργήθηκαν πολλοί τύποι ανάλογα με τη χρήση για την οποία προορίζονταν. Έτσι, έχουμε τα μονόκαρα με δυο τροχούς και ένα άξονα και τα διπλόκαρα με δυο άξονες και τέσσερις τροχούς. Κάρα για μικρά και κάρα για μεγάλα φορτία. Κάρα (μονόκαρα) με ανατρεπόμενη καρότσα και κάρα για μεταφορά υλικών με μεγάλο μήκος (κορμοί δέντρων, μαδέρια και σανίδες). Αυτά ήταν χωρίς παραπόρτες και οι τροχοί του πρώτου άξονα ήταν μικρότεροι από του δεύτερου άξονα και κατά το γύρισμα έμπαιναν κάτω από την καρότσα ώστε να παίρνουν στροφή επί τόπου.
Το κάρο θεωρείται από τα αρχαιότερα μεταφορικά και φορτηγά μέσα. Τα παλιά χρόνια το κάρο ήταν μέσο πρώτης ανάγκης. Μ’ αυτό εξυπηρετούνταν σ’ όλες τις μετακινήσεις οι άνθρωποι, κυρίως στην ύπαιθρο. Μ’ αυτό έκαναν οι γεωργοί όλες τις γεωργικές τους εργασίες και τις μεταφορές των προϊόντων τους. Μ’ αυτό πήγαιναν στον αρραβώνα και στο γάμο και μ’ αυτό μετέφεραν την προίκα των κοριτσιών. Ήταν το απαραίτητο συγκοινωνιακό μέσο της υπαίθρου, όπου σπάνια συναντούσες άλλο τροχοφόρο. Η κατασκευή του κάρου γινόταν από ειδικούς τεχνίτες τους καροποιούς που απαιτούσε πολύ χρόνο και μεγάλη προσοχή. Οι καροποιοί ήταν αυτοδίδακτοι μάστορες του ξύλου, που έκαναν τη δουλειά τους με τέχνη και μεράκι. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν ήταν το σκεπάρνι, το ξυλοφάι, η βαριά, το πριόνι, το σφιχτήρι, η αρίδα κ.ά. Ονομαστοί ήταν οι καροποιοί των Τρικάλων που φρόντιζαν την εμφάνιση του κάρου τόσο τεχνικά όσο και καλλιτεχνικά και το στόλιζαν με παραστάσεις και σχήματα. Κάρα κατασκευασμένα στα Τρίκαλα εντοπίστηκαν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας.
Ένα τέτοιο κάρο εντόπισε ο Ιωάννης Γεωργίου Καψούδας σε ένα εξοχικό κέντρο της Άρτας και μου έστειλε τη σχετική φωτογραφία. Κατασκευάστηκε στο καροποιείο Νικολάου Σκρέτα στα Τρίκαλα το 1962.
Στη δεκαετία του 60 άρχισε σταδιακά η αντικατάσταση του κάρου από το γεωργικό ελκυστήρα (τρακτέρ) με πλατφόρμα και αλέτρια. Έτσι, αντικαταστάθηκε όχι μόνο το κάρο για τις μεταφορές, αλλά και το ζευγάρι για το όργωμα και τη σπορά των χωραφιών.
Όσοι από εμάς έχουν ζήσει σε χωριό και έχουν προσωπικές εμπειρίες, αναπολούν συχνά με νοσταλγία τα παιδικά τους χρόνια με τα κάρα. Τότε που ξυπόλητοι τρέχαμε να σκαρφαλώσουμε κρυφά σε κάθε διερχόμενο κάρο. Τότε που επιθυμούσαμε ν’ ανεβούμε στο κάρο και να παίξουμε το ρόλο του οδηγού. Σήμερα τα κάρα αποτελούν μουσειακό και διακοσμητικό είδος. Συχνά συναντούμε ολόκληρα κάρα ή κομμάτια από αυτά ως στοιχείο διακοσμητικό σε αυλές, σε κήπους αλλά και σε σπίτια ή καταστήματα., για να θυμίζουν την ιστορία της οικογένειας.otoposmas-okosmosmas.blogspot.gr/
